Bart Jansen over de juridisch gedachte ethiek, protocollen en bedrijfscodes

Mr. van de week is Bart Jansen, universitair docent Rechtsfilosofie en Ethiek aan Nyenrode Business Universiteit, docent Recht en Menselijk Gedrag aan de Universiteit van Amsterdam, docent Encyclopedie van de Rechtswetenschap aan de Universiteit Leiden en docent Rechtsfilosofie aan Airlangga University te Soerabaja, Indonesië. Hij promoveerde aan Nyenrode op het proefschrift ‘Nomomorphology: Specters of Law in the Margins of Ethics’.

Delen:

Bart Jansen over de juridisch gedachte ethiek, protocollen en bedrijfscodes - Mr. online
Bart Jansen

We moesten opzoeken wat de titel van uw proefschrift ‘Nomomorphologybetekent. En konden het niet vinden.
Het filosofische debat over bedrijfsethiek gaat gewoonlijk over de vraag hoe ethiek kan worden toegepast op handelingen, beleid en structuren in de wereld van het bedrijfsleven. De hoofdstelling van mijn proefschrift is dat deze toepassing van ethiek altijd gepaard gaat met formalisering, omdat de abstracte waarden, beginselen, doelen et cetera moeten worden gevormd naar de concrete situatie waarop zij moet worden toegepast. Deze omvorming brengt dus onvermijdelijk juridische kenmerken en vormen mee. Het proefschrift is een ‘nomomorfologie van de ethiek’, een leer (logos) over ethiek die verandert (morfo-) in wetten (nomoi). Mijn nomomorfologie draagt bij aan het blootleggen van de ‘juridisch gedachte bedrijfsethiek’.

Wat zegt u tegen organisaties, waaronder advocaten- en notariskantoren, die keurige protocollen, procedures en codes opstellen om zo het gedrag van medewerkers en bestuurders te reguleren?
Ga zo door. Met wat gecodeerd burgermansfatsoen is niks mis. Iedereen moet netjes spelen in de juridische speeltuin. En als iemand een collega van de schommel duwt, is het handig om protocollen te hebben. Het is een stok om mee te slaan – maar dat is wel altijd achteraf.

U schrijft: ‘Juridisch gedachte ethiek beperkt zich tot een vertoog van rechten en plichten’. Het is toch mooi dat organisaties ethiek meenemen in hun handelen?
Mijn betoog is dat een vertoog van rechten en plichten niks met ethiek te maken heeft. Een vertoog van rechten en plichten behelst een systeem waar je je aan kunt houden of niet. Degene die controleert of je je eraan houdt betreft een compliance officer. Een compliance officer is geen ethicus. Volgens sommige ethici is de juridisch gedachte ethiek desalniettemin wel degelijk een vorm van ethiek. Als jurist zie ik juridisch gedachte ethiek gewoon als een juridische verhouding die een regel inneemt ten opzichte van een mens en een feit; recht dus.

Welke boodschap heeft u specifiek voor juridische dienstverleners, die volgens u de illusie hebben ethiek te bedrijven, terwijl ze zich verbergen in fatsoensregels?
Doe je werk en gebruik je boerenverstand. That’s all. Dit wil helemaal niet zeggen dat dan alles goed gaat. De illusie die wordt gewekt door veel ethici is dat ethiek over het ‘goede’ gaat, maar dat is complete nonsens. Het ‘kwade’ is een onafscheidbaar onderdeel van de ethiek en is veel interessanter. Wie je wijsmaakt dat dat niet zo is, heeft daar hoogstwaarschijnlijk een financieel belang bij en zuivert kantoren middels schijnpastorale codes, procedures en cursussen van hun slechte geweten. Dit is saai, ethisch cynisme.

Uw conclusie is stevig: de ethiek die bedrijven uitdragen, is uiteindelijk gericht op geld verdienen. Er is geen interne motivatie om goed te doen, zoals duurzaam of inclusief zijn?
Ik kan er weinig anders van maken. Tegenwoordig staat de ‘purpose’ van ondernemingen centraal in allerlei debatten, lezingen en teksten. Maar volgens mij snappen wij juristen heel goed wat de purpose is van een onderneming. Het bekende werk De kern van het ondernemingsrecht van Wezeman, Kroeze en Timmerman is daar ook helder over: de rechtsvorm is de juridische jas waarin een onderneming wordt gehuld. Oftewel, de rechtsvorm is een hulpmiddel om een onderneming in rechte te kunnen laten functioneren gericht op het behalen van economisch voordeel. Ik heb daar niks aan toe te voegen.

Wat dacht u toen John de Mol (Talpa) zei dat er protocollen waren om grensoverschrijdend seksueel gedrag te melden?
Dat is precies waar protocollen goed voor zijn. Het houdt de John de Mollen zo lang mogelijk uit de wind. Het meest achterlijke van al die protocollen is dat victim blaming in de werking van protocollen verdisconteerd is. De verantwoordelijkheid tot melden ligt allereerst namelijk bij het slachtoffer – nou, dan weet je het wel.

Als ik het voor het zeggen had…
Daar denk ik nooit over na.

Wat is niet over u bekend wat wel interessant is?
Volgens mij is er niets over mij bekend, dus laat de lezer bepalen of wat over mij bekend is geworden in dit interview interessant is.

Wie of wat is uw bron van inspiratie?
Ik blijf niet lang hangen bij één persoon of ding.

Welk boek las u het laatst?
Laatst las ik Dagboek van de dief van Jean Genet (1949). Het is een autobiografisch werk. Genet is een zeer interessante figuur – heilig verklaard door Jean-Paul Sartre. Uit het boek spreekt een ethiek die zich krachtig verzet tegen het recht en de verstikkende maatschappelijke moraal. Hij verheerlijkt misdaad en misdadigers, en verraad is voor hem de hoogste deugd. Zet dat nou eens af tegen de kantoorklerk die een schouderklopje van de compliance officer krijgt. Die wint het echt niet van Genet.

Wat staat er bovenaan op uw bucketlist?
Een hennatattoo.

Met welke beroemdheid zou u in quarantaine willen zitten?
Ik wil een quarantaine niet bewust meemaken, dus wie daar bij aanwezig is maakt me niet uit.

Benieuwd naar de studententijd van Bart Jansen? Kijk hier.

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Meest gelezen berichten

Van onze kennispartners

Juridische vacatures

Scroll naar boven