Experts are always made, not born! Met deze uitspraak open ik doorgaans mijn cursus persoonlijke effectiviteit in het opleidingsprogramma voor startende juristen. Ik wil daarmee zeggen dat je kunt leren om heel goed te worden in je vak. Maar welke factoren bepalen dat je uitblinkt in iets? Is het training, aanleg, intelligentie of spelen andere factoren een rol? Waarom is Janine Janssen een topviolist en geen gewone muzikant? Wat maakt dat Dafne Schippers, om maar even in de actualiteit te blijven, zo excellent presteert? Waarin ligt het verschil tussen een gewone jurist en een topjurist? What it takes to be great, dat willen we natuurlijk allemaal weten.
Wetenschappers zijn daarover verdeeld. Een bekende theorie is dat individuele verschillen in prestaties verklaard kunnen worden door verschil in oefening. Je kunt overal goed in worden, zolang je maar heel veel traint. Deze theorie is afkomstig van de Zweedse psycholoog Anders Ericsson en is later uitgewerkt door Malcom Gladwell, schrijver van het boek ‘Uitblinkers’. Hij bedacht de zogeheten ‘10.000-uur regel’: als je 10.000 uur serieus op iets oefent, kun je het niveau van een expert bereiken. 10.000 uur is ongeveer 3 uur per dag, 10 jaar lang oefenen. Op deze wijze zouden vele muzikanten en sporters experts in hun vak zijn geworden. Het wordt algemeen aangenomen dat deze regel ook geldt voor professionals: 10.000 zweeturen is een indicatie van expertise.
Andere theorieën gaan ervan uit dat training wel een rol speelt, maar niet van doorslaggevende betekenis is. Onderzoeker Zach Hambrick, verbonden aan de Michigan State University, kwam tot de conclusie dat training voor slechts een derde excellente prestaties bepaalt. Intelligentie, aanleg en de leeftijd waarop iemand begint met oefenen (hoe jonger, hoe beter) zouden medebepalend zijn. Volgens Hambrick bereiken sommige mensen een hoog niveau zonder enorm veel te trainen, terwijl anderen falen terwijl ze wel veel oefenen. Hambrick nuanceert dit standpunt echter door te stellen dat wij niet overal expert in kunnen worden, maar wel de potentie hebben om een expert in iets te worden. Met andere woorden, iedereen kan wel ergens in uitblinken.
Het klinkt eigenlijk logisch: niet iedereen heeft het muzikale gehoor om een topviolist te worden of het fysieke gestel voor een topsprinter. Niet elke jurist heeft dat juridische fingerspitzengevoel dat nodig is om excellent te worden, hoeveel uren je er ook insteekt. De aanhangers van de theorie dat training bepalend is vinden echter dat Hambrick teveel waarde toekent aan de invloed van aanleg en intelligentie. Nu vaardigheden steeds bepalender worden in ons professionele leven, is dat terechte kritiek. Het gaat tegenwoordig vooral om ‘leren’ op de werkplek. Door gewoon te doen ontwikkel je je vaardigheden. En dat is een vorm van training.
En dat training helpt staat wel vast, ook al is men het er niet over eens in welke mate training loont. Je kunt je hersenen zien als een spier. Alles wat je doet is eigenlijk een vaardigheid, iets wat je kunt verbeteren door training. Als we iets nieuws leren vormt zich een verbinding in de hersenen. De verbinding waardoor je weet hoe je het de volgende keer weer moet doen. Onderhoud je het nieuwe geleerde niet, dan wordt de verbinding vervangen door een nieuwe verbinding van iets anders wat je hebt geleerd. Wil je dat de nieuwe verbinding stand houdt, dan moet je de verbinding versterken. Dat doe je door oefening en herhaling. Daardoor wordt het een gewoonte, een automatisme. Anders gezegd, bijna alles is te leren. De bewijzen daarvan vinden we al op school. Kinderen die de Cito-toets oefenen halen hogere scores dan kinderen die dit niet doen. Wie een intelligentietest oefent, verbetert zijn score, sporters bereiken vaak meer door training.
Natuurlijk is het waar dat sommige mensen meer talent hebben voor een bepaalde vaardigheid dan anderen en daardoor een voorsprong hebben. Maar met de juiste strategieën van oefenen kun je ver komen. Onderwijspsycholoog Benjamin Bloom vergeleek 12 toppresteerders in de meest uiteenlopende vakgebieden, van sporters tot academici. Al deze mensen hadden volgens hem één ding gemeen: ze hadden allemaal een enorme hoeveelheid gerichte oefening en training binnen hun vak achter de rug. Gewoon hard werken dus. Meestal ging dit gepaard met een grote innerlijke drive, inzet en discipline. Het zogeheten ‘Bankrasmodel’ is hiervan een goed voorbeeld. Een groep volleyballers zonderde zich eind jaren 80 af van de nationale competitie en trainde jarenlang Spartaans in een zielloze sporthal (de bankrashal) om het hoogst bereikbare in hun sport na te streven. De aanpak resulteerde in het behalen van Olympisch zilver in Barcelona (1992) en Olympisch goud in Atlanta (1996). Het behaalde goud in Atlanta is nog steeds één van de meest memorabele sportmomenten allertijden en het Bankrasmodel is synoniem geworden voor het compromisloos streven naar een hoog (sport)doel.
Maar je kunt 10 jaar golf of tennis spelen en toch niet veel beter meer worden. Je kunt gespecialiseerd zijn in arbeidsrecht, maar professioneel stilstaan. Hoe zit dat dan? Het gaat om gerichte oefening, de zogeheten ‘deep practice’. Deep practice is niet simpel het herhalen van dezelfde oefening, maar het is worstelen op een bepaalde manier. Je oefent op de rand van je mogelijkheden. Waar je fouten maakt, daar leer je en dan kom je verder. Een beetje zoals Max Verstappen zich door zijn eerste jaar in de Formule 1 jongleert.
Hieronder een aantal tips om deep practice te bevorderen:
- Oefen gericht. Bewust trainen met het doel om beter te worden. Experimenteren, daarvan leren en opnieuw doen, maar dan beter. Stel je bent onzeker in gesprekken met klanten. Dan gaat het er om dat je in die situatie een specifiek doel voor ogen hebt om mee aan de slag te gaan en dat probeer je te trainen. B.v. je eerste doel is om zelfverzekerd over te komen in gesprekken. Door bewust te letten op je non- verbale gedrag, b.v. je stemgebruik en je houding, kun je jezelf uitdagen om beter te worden. Je kan bijvoorbeeld bewust oefenen om je stem in het lagere bereik te gebruiken en om een open houding te hebben, bijvoorbeeld door veel oogcontact te houden met de klant. Na het gesprek met de klant, waarin je dit hebt geoefend, evalueer je hoe het is gegaan en in een volgend gesprek doe je hetzelfde weer, maar beter.
- Richt je op één ding tegelijk en een afgebakend aspect van iets. Splits het verbeteren van zwakke punten in onderdelen. Zoals in het gekozen voorbeeld: non-verbaal gedrag. Als je dat onder de knie hebt, kan je een ander aspect bij de kop nemen. In het gekozen voorbeeld zou het onderwerp overtuigingskracht bijvoorbeeld de aandacht kunnen krijgen. Je kunt bijvoorbeeld overtuigingstechnieken gaan oefenen in een gesprek met een klant.
- Leg de lat steeds hoger. Oefen op de rand van je kunnen. Doe bijvoorbeeld zaken die je nog nooit eerder hebt gedaan of gooi jezelf eens in het diepe. Zo moest ik ooit onverwachts een kort geding doen, omdat mijn patroon ziek was. Dat zijn de beste leermomenten!
- Ontwikkel vooral je sterke punten door. Aandacht geven aan waar je al goed in bent is belangrijk, omdat uit onderzoek is gebleken dat het doorontwikkelen van sterke punten loont en ook motiveert. Ben je bijvoorbeeld goed in presenteren, zorg dan ook dat je deze vaardigheid veel traint.
- Doe aan voortdurende zelfreflectie. Reflecterend leergedrag is cruciaal om jezelf echt te kunnen verbeteren. Vraag je na elke prestatie waarvan je wilt leren af: wat ging er goed, wat minder goed en wat ga ik volgende keer anders doen, hoe ga ik het anders doen en wat heb ik hier nu precies van geleerd.
- Organiseer feedback. Een professional die beter wil worden, moet continue feedback krijgen. Laat iemand mee gaan naar een bespreking en je feedback geven op je performance, laat jezelf op video opnemen, raadpleeg een coach, neem een mentor.
De moraal van dit verhaal: een beetje aanleg en intelligentie is mooi meegenomen, op jonge leeftijd beginnen is ook een voordeel, maar het verschil maak je door vele uren gericht oefenen en trainen. Voor juristen betekent dat in de praktijk veel zaken doen, hard werken, vlieguren maken en continue zelfreflectie. Veel mooier kan ik het niet maken.
