De AIVD wordt weleens gekscherend de enige overheid genoemd die écht naar ons luistert. Hoe vaak de dienst onze communicatie aftapt weten we niet precies. Minister Plasterk weigert openbaarmaking van tapstatistieken (overigens vond de Raad van State recent dat hij die weigering beter moest motiveren: ECLI:NL:RVS:2016:48). Wat we, sinds Snowden, wél weten is dat er druk wordt meegeluisterd door inlichtingendiensten. Met alle terreurdreiging is het geen overbodige luxe om hun bevoegdheden te moderniseren. Dat vond eind 2013 de Commissie-Dessens, die de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) evalueerde, en het kabinet was het daarmee eens.
Inmiddels ligt het wetsvoorstel voor advies bij de Raad van State. Dankzij de Volkskrant is dat voorstel nu openbaar. Eén belangrijke wijziging is de invoering van de ‘onderzoeksopdrachtgerichte interceptie’, volgens critici een eufemisme voor een ‘sleepnet’. De diensten mogen een jaar lang ongericht aftappen, ongeacht of de communicatie (niet-)kabelgebonden is (in het huidige systeem is dat verschil relevant). Verder mogen de diensten straks computers van (niet verdachte) derden hacken, en gegevens vorderen van alle providers van (al dan niet besloten) communicatiediensten.
Voor het staatsrecht is interessant dat ook het toezicht op de inlichtingendiensten wordt verscherpt. Het blijft de minister die toestemming geeft voor dit soort interceptie, maar er komt een nieuwe (onafhankelijke) Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) die de rechtmatigheid van die toestemming controleert voordat deze gebruikt kan worden. De TIB vult het bestaande toezicht door de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) aan. Anders dan nu het geval is, is dat toezicht bindend. Maar de praktijk moet nog uitwijzen of de TIB ook daadwerkelijk als extra waarborg gaat functioneren. Dat is afhankelijk van de precieze bevoegdheden van de commissie. Eén probleem waar de nieuwe commissie bovendien tegenaan zal lopen is de tijdsfactor: ze zal razendsnel moeten beslissen. Voor onderzoek is geen tijd. Veel zal dus afhangen van de samenwerking met de CTIVD die achteraf nog eens goed uitzoekt of de werkwijze van de AIVD wel rechtmatig was. Als TIB en CTIVD elkaar weten te vinden, dan ga ik rustig slapen.
