Naarmate je ouder wordt, word je steeds beter in zelfreflectie, is mijn ervaring. Maar of dat altijd leuk is? Zo werd ik onlangs op pijnlijke wijze met mijn verleden geconfronteerd, toen ik samen met een goede vriendin terugkeek op onze ervaringen in de advocatuur en zij mij een spiegel voorhield met: “Jarenlang heb ik jouw verhalen moeten aanhoren over hoe hard je wel niet moest werken om in die maatschap te komen en hoe je onder druk stond. Maar toen je eenmaal tot partner werd benoemd heb je het lange tijd voor je gehouden en niet met mij gedeeld’. Waarom was dat eigenlijk, Rüna?” Oeps, dat was even slikken. De waarheid is dat ik me toen helemaal niet goed voelde. Weliswaar werden mijn ambities en werklust na jaren buffelen beloond, maar op het moment suprême was ik eigenlijk helemaal niet blij, hoewel ik wel had verwacht dat te zijn. Ik voelde me eerder leeg en lusteloos en omdat ik me daar eigenlijk schuldig over voelde, had ik even geen behoefte om deze mijlpaal met mijn omgeving te delen. Ik heb het er weken niet over gehad, met niemand.
Nu weet ik dat er een naam voor is: ‘de success blues’, door psychologen ook wel Post Achievement Depression genoemd. Simpel gezegd: de post prestatiedip. Ben Tiggelaar schreef er in 2022 een column over in de NRC.
Grote prestaties maken niet blijvend gelukkig
Het is de bekende ‘American dream’, die ons voorhoudt dat hard werken en presteren een gelukkig leven opleveren. En dus willen we allemaal succesvol zijn en jagen we het hoogst haalbare na: we willen bij de beste bedrijven werken, de hoogste posities bereiken, de grootste zaken doen, de beste deals maken enzovoort. Je werkt ergens naartoe en hoopt voldoening te ervaren als zo’n (lange termijn) prestatiedoel eindelijk behaald wordt. Je bent na hard werken partner, rechter of general counsel geworden, je hebt die promotie gekregen, die mega-zaak gewonnen, het zou een heerlijk gevoel van voldoening moeten geven. Maar wat blijkt: als het zover is voelt het in veel gevallen helemaal niet als een juichmoment of het aanvankelijke geluksgevoel is zo weer verdwenen. We denken dat het behalen van dat grote doel ons eeuwig happy zal maken, maar in werkelijkheid zijn we slecht in het voorspellen van onze emoties in toekomstige situaties. We verwachten er veel van, maar die verwachting komt meestal niet uit. Gevoelens van geluk en tevredenheid zijn onvoorspelbaar en meestal tijdelijk. De misvatting dat het bereiken van dat ultieme doel, die grote prestatie, je blijvend gelukkig zal maken, ligt aan de basis van de post prestatiedip. Dit wordt ook wel de ‘arrival fallacy’ genoemd, een term die wordt toegeschreven aan de positieve psychologie-expert en professor aan Harvard, dr. Tal Ben-Shahar.
Altijd een verlangen naar meer
Helaas is met die enkele constatering de kous niet af. Als het geluksgevoel bij het behalen van een bepaalde prestatie veel minder groots en meeslepend is dan je had verwacht, kun je ook nog eens aan jezelf gaan twijfelen: was dit wel de juiste keuze? Doe je het wel goed? Daardoor kun je in een vicieuze cirkel belanden: altijd op zoek naar de volgende uitdaging, maar nooit met een tevreden gevoel. Je denkt dat jouw prestatie je geluk en vervulling zal brengen, maar in werkelijkheid brengt het je wat zoveel topsporters voelen na het bereiken van die felbegeerde titel: een verlangen naar meer.
Dat verlangen naar meer houdt ook verband met het navolgende: het nastreven van een prestatiedoel activeert de beloningscentra in je hersenen, waardoor je je prettig gaat voelen over je inspanningen. Je krijgt elke keer weer een shot dopamine. Maar na verloop van tijd wen je daar zo aan, dat de prestatie zélf uiteindelijk minder bevredigend voelt dan de weg er naartoe. En omdat er na het behalen van je doel niets meer is om naartoe te werken, kun je in een diep gat vallen, zoals dat topsporters regelmatig overkomt na het behalen van een titel. Ze hebben bereikt wat ze wilden bereiken en daarna komt er niets meer. En dus gaan ze al snel weer op zoek naar een nieuw doel om zich goed te voelen. Daarnaast kan de behoefte spelen om je te blijven bewijzen in de buitenwereld. Presteerders kunnen de neiging om zich constant te profileren met een bepaalde status of succes soms maar moeilijk onderdrukken. Anders hebben ze geen goed gevoel over zichzelf.
De negatieve gevolgen zie je pas achteraf
Een ander probleem is de neiging om je alleen op de positieve kant van je prestatiedoel te focussen. Dat werkt in de hand dat je pas achteraf oog krijgt voor de negatieve gevolgen van dat ene moment waar je koortsachtig naartoe hebt gewerkt. Bv. je wilde zo graag die ene positie bereiken, dat je niet goed hebt nagedacht over de andere kant van de medaille: het harde werken, het verwaarlozen van het thuisfront, waardoor je nu in echtscheiding ligt. Het bereikte doel zal waarschijnlijk ook heel anders zijn dan je denkt dat het zal zijn. Misschien vind je het niet eens leuk en denk je: de rechterlijke macht is toch wel heel ambtelijk of nooit geweten dat de werkdruk in het bedrijfsleven zo hoog is.
De success blues toolkit
Kun je een post prestatiedip, de success blues, voorkomen of er op z’n minst voor zorgen dat je er minder last van hebt? Voorkomen is misschien te veel gevraagd, maar door je ervan bewust te zijn dat zoiets bestaat kun je er wellicht beter mee omgaan. En je werkelijke gevoel delen met gelijkgestemden kan ook helpen. We hebben bijna allemaal wel eens last van zo’n dip. Ik kan me nog herinneren dat ik destijds op een balieborrel een lotgenoot trof. Daardoor voelde ik me meteen een stuk beter. Je kunt de kans op success blues ook verkleinen. Een aantal tips:
Tip 1. Investeer vooral in waardevolle relaties
De nummer 1 voorspeller van geluk is volgens de eerder genoemde dr. Tal Ben-Shahar de tijd die je doorbrengt met mensen om wie je geeft en die om jou geven. Veel meer dan iets groots bereiken brengt dat juist langdurig geluk in je leven. Als je veel waardevolle relaties in je leven hebt, zal die post prestatiedip waarschijnlijk minder impact op je hebben.
Tip 2. Definieer wat een succesvol leven voor jou inhoudt
Wat is jouw eigen persoonlijke definitie van een succesvol leven? Heeft het te maken met een bepaalde carrière, met de hoogte van je bankrekening, met status, macht of juist met genieten en leuke dingen doen? Als je dit voor jezelf in kaart hebt, kun je je veel bewuster richten op wat je écht belangrijk vindt in het leven. Wie leeft naar zijn persoonlijke waarden is over het algemeen ook gelukkiger.
Tip 3. Onderneem activiteiten waarvan je een goed gevoel krijgt
Als je je met activiteiten bezighoudt waarbij je je goed voelt, stijgt je algemene geluksgevoel. Dat is althans de mening van Martin Seligman, één van de bekendste wetenschappers uit de positieve psychologie. Wanneer je dagelijks dingen doet die je gelukkig maken, dan voel je je waarschijnlijk dus ook gelukkiger en zul je mogelijk minder last hebben van een post prestatiedip. Zo simpel is het.
Tip 4. Verander je percepties over de verwachte intensiteit of duur van geluk
Accepteer dat je niet continu even gelukkig kunt en zult zijn in het leven. Daardoor heb je minder verwachtingen en dat geeft veel meer ruimte voor onverwachte geluksmomenten. Het betekent impliciet ook dat de opofferingen, die je op weg naar je prestatiedoel maakt, het misschien wel niet waard zijn.
Tip 5. Leer het proces waarderen: de weg naar het prestatiedoel toe
De reis is vaak interessanter dan de bestemming zelf. Geniet er onderweg van en leg jezelf niet op dat je pas mag genieten als je je doel hebt bereikt. Bv. geniet van de mooie zaken die je mag doen en alles wat je daarvan leert in plaats van je alleen te focussen op bijvoorbeeld de leiderschapspositie die je ambieert.
Tip 6. Hou je progressie bij
Bedenk een plan voor jezelf om je progressie op weg naar je prestatiedoel te meten. Dat maakt het mogelijk om de kleine successen, die je onderweg behaalt, te vieren met jezelf en je omgeving en dat geeft een positief gevoel. Je kunt een doel bijvoorbeeld in subdoelen verdelen en elk subdoel vieren als een groot succes. Bijvoorbeeld: je hebt dit jaar je target meer dan gehaald en dat is alvast een eerste mijlpaal op weg naar jouw einddoel (partner worden) om te vieren met een etentje in intieme kring.
Tip 7. Zorg voor meerdere doelen (privé en zakelijk) naast elkaar
Wed niet op één paard. Valt het ene doel tegen, dan heb je het andere nog.
Tip 8. Neem tijd voor reflectie
Wat heb je geleerd van het hele proces? Waar daagt dit je toe uit? Het enkele feit dat je ergens hard aan hebt gewerkt en een topprestatie hebt neergezet, wil nog niet zeggen dat je op hetzelfde spoor door zou moeten gaan. Als je door dit proces hebt ontdekt dat je de passie voor het vak gaandeweg bent kwijtgeraakt of tot de conclusie bent gekomen dat de hele exercitie je te veel energie en tijd kost om in balans te blijven, dan is dit het moment om te reflecteren op je toekomst en na te denken over de vraag waar je écht naartoe wilt.
Ergo: wacht niet met gelukkig zijn totdat je dat einddoel hebt bereikt, maar geniet van al het moois onderweg. Het leven is NU!
Literatuur en bronnen
. https://www.nrc.nl/nieuws/2022/10/01/wat-is-toch-die-success-blues-a4143768
. Wilson, T.D. en Gilbert, D.T., Affective Forecasting: Knowing What to Want
. Ben-Shar, T,. Gelukkiger, wat er ook gebeurt, 9789021436678
. Seligman, M., Learned Optimism. How to Change Your Mind and Your Life, 9781473684317
. Shilton, A.C., You Accomplished Something Great. So Now What?
