“Tussen ons en een Koning, die zijn macht misbruikt, staan in feite alleen goede manieren. Dat is voor het recht niet genoeg”, opinieert u in NRC. Staat daar niet óók de ministeriële verantwoordelijkheid tussen?
“Nee hoor! De handtekening van de minister staat niet ‘tussen’, die van de Koning. Beide handtekeningen zijn nodig voor een geldig ‘koninklijk besluit’, bijvoorbeeld de benoeming van een rechter. Het is juist het kabinet dat geconfronteerd kan worden met de blokkeringsmacht van de Koning. Wetgeving moet de Koning eindeloos ondertekenen, anders wordt het nooit geldig. Hij tekent zelfs de adviesaanvraag voor de Raad van State, en vaak ook nog weer voor de inwerkingtreding. Het houdt maar niet op. In NRC schreef ik kort dat het kabinet daadwerkelijk geblokkeerd is en dat Amalia ook heeft aangegeven niet alles te zullen tekenen – vanwege haar geloof en haar bezwaren tegen censuur. Dat vind ik heel menselijk. Zou jij alles tekenen? Ik niet hoor. In Thailand, Turkije en Rusland zeggen ze ook dat het overdreven en onzinnig is om de formele bevoegdheden van het Staatshoofd te problematiseren. Trump had graag gezien dat Pence de verkiezingsuitslag niet formeel zou bevestigen; daarvóór had niemand nagedacht over die formaliteit. Het is beter in rustige tijden te zorgen dat dingen die als formaliteit bedoeld zijn, niet misbruikt kunnen worden. Radicale politieke opvattingen komen steeds meer voor. Rijkdom biedt geen bescherming daartegen. Wat als de Koning gaat zitten brainstormen met een Trump-achtige politicus over het blokkeren van de verkiezingsuitslag? Better safe than sorry zou ik denken.”
Het juridische aanknopingspunt in deze zaak is de positie van de koning wanneer hij zélf partij is in een rechtszaak: hij benoemt de rechter, ondertekent de wetten en dan hangt zijn beeltenis ook nog eens aan de muur in de rechtszaal. Procedeert de koning eigenlijk veel?
“Voor zover ik heb kunnen achterhalen, heeft de Koning zes keer geprocedeerd en zes keer gewonnen – zelfs van mij. Nou, dat is uitzonderlijk hoor! Haha. Meestal procedeert de Koning tegen de media. Behalve de actuele procedures is echter ook wel relevant dat de Koning dreigt met rechtszaken in onderhandelingen. Volgens Medialogica waren media huiverig te berichten over het overtreden van de coronaregels door de Koning, en dreigt de Rijksvoorlichtingsdienst regelmatig met procedures. Nederlandse media durfden aanvankelijk niet te berichten dat de Koning op vakantie de coronaregels overtrad, omdat hij op dat moment niet in functie was. Dat criterium is echter niet juridisch, maar komt uit de mediacode die van eenzijdige onzin aan elkaar hangt.”
De Haagse rechtbank ging er niet in mee. Is het hoger beroep al ingesteld?
“We gaan in ieder geval op tijd in hoger beroep; dank voor de reminder! Ik zie veel kansen in hoger beroep. De uitspraak is ook mooi voor andere zaken tegen de Staat: voor het eerst laat de rechtbank allerlei onderdelen van de Wet afwikkeling massaschade in collectieve actie buiten toepassing, die alleen bij schadeclaims logisch zijn. Dat is wel een mooie doorbraak. Al kopen we er weinig voor. Het hoger beroep kan zich nu echt concentreren op de inhoud.”
Republiek heeft genoeg geld opgehaald om zo nodig door te procederen tot het EHRM. Waar hoopt u als jurist op: meteen gelijk krijgen van het gerechtshof of een Straatsburgs avontuur?
“Ik heb de Staat aangeboden de procedure te verkorten via prorogatie of sprongcassatie, maar de landsadvocaat weigerde daaraan mee te werken. Ik vind het wel vreemd dat de landsadvocaat – ook na alle commotie rond dat kantoor – niet wil meewerken aan het beperken van de kosten. Ik zou denken: als het zo’n kansloze mediastunt is, laten we dan een instantie overslaan. Als het kansrijk is, maar de Staat zich sowieso niet wil neerleggen bij het oordeel van het hof of de rechtbank, laten we dan sneller de rechtsgang doorlopen. Ik kan alleen maar commerciële redenen verzinnen om geen instantie over te slaan, dat is zonde van belastinggeld.”
Het zou een enorme grondwetsherziening vergen om de koning eruit te halen (het woord alleen al staat 67 keer vermeld). Ziet u dat ooit gebeuren?
“Als de rechter aan zou geven dat het niet mogelijk is welke functionaris dan ook zo veel blokkeringsmacht te geven aan alle kanten van de trias politica, moet de Staat daar gewoon mee aan de slag. De politiek mag natuurlijk zelf bedenken hoe ze invulling geven aan zo’n oordeel. Je weet nooit hoe een koe een haas vangt. Het portret van de Koning kan gewoon weg, zeker in procedures waar de Koning partij is. Daar is geen wetswijziging voor nodig, bijvoorbeeld.”
Een opmerkelijke loopbaan: stoppen als cabaretier om aan de slag te gaan bij het wetenschappelijk bureau van de Hoge Raad, en vervolgens de sociale advocatuur in. In hoeverre speelt humor een rol in uw juridische werk?
“Als mijn cliënt samen met de griffier en de rechter zit te lachen, is dat wel een goed teken; maar vooral als de wederpartij niet lacht natuurlijk. Ik ben echter niet zo’n fan van juridische humor. Pieter Derks verzon eens een juridisch mopje toen we in de kleedkamer zaten te kletsen over humor en het recht. Het was iets van: zegt het enige wetsartikel tegen het andere wetsartikel: “Ken je die van dat ene verdrag? Nou, dat werd dus nooit geratificeerd”. Tja, daar is weinig eer aan te behalen denk ik. Ik ben wel eens uitgenodigd om een verhaal te houden over humor en recht, maar dan behandel ik (tot verbijstering van de zaal) gortdroog allemaal rechtspraak. Mijn scriptie ging ook – bloedserieus – over de auteursrechtelijke bescherming van grappen. Ik doe nog weleens comedy hoor, maar de combinatie trekt mij niet zo aan.”
Wat is het hoogtepunt in uw carrière?
“Ik ben de jongste wetenschappelijk medewerker/gerechtsauditeur in de geschiedenis van de Hoge Raad. Daar was ik wel trots op, al is het ook een beetje de omgekeerde volgorde merkte ik later in de advocatuur. Inhoudelijk ben ik het meest tevreden over een conclusie voor advocaat-generaal Hammerstein over Rubik’s kubus en een concept dat eigenlijk voor AG Wesseling-van Gent bedoeld was, maar wat uiteindelijk een NJB-artikel is geworden over de procesbevoegdheid van minderjarigen. Maar hemeltje, misschien is het ook wel gewoon het winnen van het Groninger Studenten Cabaret Festival. Vooral omdat ik in diezelfde zaal ook kansloos verloren had toen ik nog op de middelbare school zat. Het was een absurdistische act waarin we acteerden dat we onze tekst kwijtraakten. Wij zaten daar na afloop vooral zelf om te lachen, maar het publiek had een verschrikkelijke ervaring. De zenuwen van zo’n finale paste totaal niet bij wat we aan het doen waren. Het voelde als doodgaan, zo pijnlijk. Een paar jaar later won ik de publieksprijs. Dat voelde als een overwinning op mezelf. Ik had toen een regisseur die vond dat het publiek moest lachen in plaats van de cabaretier; dat was inderdaad wel een beter concept dan wat ik eerst deed.”
Wie of wat is in uw juridisch bestaan uw bron van inspiratie?
“Als ik lange procestukken moet schrijven over rentemisleiding van de Bank of zo, vind ik het wel grappig om lekker hard Hang Youth te draaien met Leg de zuid-as in de as. Voor Republiek hebben ze ook een hoop nummers over de Koning. Dat tikt lekker door.”
Met welke beroemdheid zou u – als het moet – een gevangeniscel willen delen?
“Eva Peek; ik ben een groot bewonderaar van haar geschrijf in NRC.”
Als u het voor het zeggen had…
“Eerlijk gezegd, zou ik vrij veel veranderen. Het recht is vooral historisch verklaarbaar en soms niet zo logisch. Niet-juristen hebben geen benul van het verschil tussen civiel recht, strafrecht, de Hoge Raad of de Raad van State. Het interesseert ze ook bar weinig. Maar als ik het voor het zeggen had, zou ik – denk ik – vooral James Bond op Poetin afsturen.”
