Het Amerikaanse Supreme Court besliste op 18 mei 2023 in meerderheid dat het door Andy Warhol Foundation in 2016 voor $ 10.000 gelicentieerde gebruik door Condé Nast van een kunstwerk van Warhol, waarbij Warhol in 1984 gebruik heeft gemaakt van een portretfoto van Prince gemaakt door fotografe Lynn Goldsmith, op het omslag van een tijdschrift niet onder fair use valt en dat Goldsmith dus voor deze gebruiksvorm recht heeft op een licentie/schadevergoeding. De minderheid van het Amerikaanse Hof is het hier heel erg niet mee eens, hetgeen het nodige verbale vuurwerk oplevert, van beide kanten.
De meerderheid vindt het werk niet ‘transformatief’ genoeg, maar vooral dat dit soort gebruik te commercieel is en valt onder het soort gelicentieerd gebruik waarvoor professionele fotografen zoals Goldsmith een licentievergoeding krijgen. Een bewerking valt niet voor niks ook onder het auteursrecht. Voor de verfilming van een boek is ook toestemming nodig van de schrijver van het boek. De minderheid is ervan overtuigd dat dit oordeel heel slecht is voor vernieuwing in de kunst, die van oudsher op hergebruik gebaseerd is.
Het Supreme Court beperkt zich tot een oordeel over de toepasselijkheid van de fair use uitzondering in het Amerikaanse auteursrecht op dit specifieke geval van het gebruik op het omslag van een tijdschrift (tegen betaling van $ 10.000). Het ging dus nadrukkelijk niet om de vraag of deze of andere werken van Andy Warhol in het algemeen inbreuk maken op het auteursrecht van de kunstenaar van het onderliggende werk.
In Nederland en de rest van de Europese Unie bestaat geen fair use uitzondering in het auteursrecht. Hier zou de vraag zijn of het werk van Warhol ‘als een nieuw, oorspronkelijk werk moet worden aangemerkt’ ten opzichte van de onderliggende foto en of het misschien een toelaatbare ‘pastiche’ is. De kans is aanzienlijk dat dit specifieke commerciële gebruik hier ook niet toelaatbaar zou zijn.
In 2015 oordeelde een Belgische rechter dat een schilderij van Luc Tuymans, gebaseerd op een foto gemaakt door Katrijn Van Giel van politicus Jean-Marie Dedecker, dat voor veel geld werkt verkocht, inbreuk maakt op het auteursrecht van fotografe Van Giel. Daar ontstond veel discussie over.
Met deze Amerikaanse uitspraak is er weer nieuwe onrust op het gebied van Pop Art en Appropriation Art. Want de grenzen wat mag en niet mag zijn bepaald niet duidelijk.
Wat overigens ook niet duidelijk is, is de positie van de geportretteerden of hun erfgenamen. Die kunnen zich alleen verzetten als zij een ‘redelijk belang’ hebben. Bij schilderijen zal de ‘kunstvrijheid’ vermoedelijk meestal prevaleren, maar niet altijd.
