“Er komt geen nadere toelichting, fijne pinksterdagen nog.” Het berichtje van rechtbankpresident Maria van de Schepop aan rechter Edzard van Weringh over het stopzetten van zijn column is even kort als veelzeggend. Het mailbericht van 9 juni 2019 is illustratief voor het grote probleem waarmee de rechtbank Noord-Nederland kampt: gebrekkige communicatie.
In het rapport ‘Onderzoek rechtbank Noord-Nederland’ van Berenschot over het werkklimaat binnen de rechtbank komt het woord ‘communicatie’ op 90 pagina’s maar liefst 63 keer voor. In de meeste gevallen wordt het vergezeld door woorden als ‘laat’, ‘gebrekkig’, ‘schiet te kort’, ‘beperkt’, ‘een punt ter verbetering’, ‘formeel’ en ‘inaccuraat’.
Berenschot schrijft: “Een rode draad die we terugzien in alle thema’s is de communicatie.” Hoe het daarmee fout ging, wordt duidelijk zichtbaar in de vier incidenten waarover vorig jaar grote onrust ontstond binnen de rechtbank: het vervangen van de bedrijfsarts, het ontslag van drie managementassistentes, het stopzetten van de column van rechter Edzard van Weringh en het opstappen van voorzitter Sietske Dijkstra van de integriteitscommissie.
Onvrede en geruchten
De miscommunicatie leidde tot onvrede en geruchten onder rechtbankmedewerkers, stelt Berenschot. Vaak is het bestuur de hoofdschuldige, maar ook anderen binnen de organisatie krijgen van Berenschot een veeg uit de pan.
Uit de onderzoeksrapport blijkt dat het gerechtsbestuur in 2019 flink in zijn maag zit met Edzard van Weringh. De rechter maakt op het interne netwerk Intro van zijn hart geen moordkuil en staat op nogal wat gevoelige tenen. Om die kritiek in goede banen te leiden biedt het bestuur hem in april 2019 een column aan op het interne netwerk Intro: zo heeft hij meer tijd voor reflectie, en is er misschien ook meer plaats voor wat ironie. Van Weringh neemt het aanbod aan met de kanttekening dat hij zich niet de mond laat snoeren.
En hij houdt woord. De rechter gaat vrolijk door met venijnige teksten, maar als hij op 3 mei 2019 in de column ‘Reisleiding’ zijn gal spuwt over de volgens hem te hoge inkomens van de bestuursleden, is voor het bestuur de maat vol. Van Weringh is columnist-af. De grote vraag voor het bestuur: hoe vertellen we het hem? De onderzoekers: “Op voorhand was de inschatting dat het niet zou uitmaken wat het bestuur zou zeggen, en op welke manier: de columnist zou het er mee oneens zijn en dat in brede kring bekendmaken.” De president houdt het daarom bij een korte mededeling: “Met dit bericht wil je ik informeren dat we gaan stoppen met de column. Het is tijd voor iets anders.” Een verdere toelichting wordt geweigerd.
Managementbeunhazerij
Vervolgens escaleert het conflict over de column volledig, en uiteindelijk wordt ook integriteitscommissievoorzitter Sietske Dijkstra erin meegezogen. Van Weringh is niet alleen boos omdat zijn column is gestopt, maar ook omdat die zonder zijn medeweten is besproken in het Bestuur Leidinggevenden Overleg (BLO). Hij mailt op 28 juni het bestuur, met alle medewerkers in de CC. Later, in een mailgroep van rechters, laat hij zich gaan tijdens een discussie over de rechtspositie van rechters. Over een rechter zegt hij in de mail: “Je kunt mooi praten als je van voor ‘69 bent, als je via een OMweg een arbeidsduuromvang van 1,06 scoort, via managementbeunhazerij naar een hogere schaal klimt, of via door bestuurders bedachte superspecialistenregelingen door de mazen van de Wrra (Wet Rechtspositie Rechterlijke Ambtenaren – red.) mag kruipen.”
Deze mail, waar Van Weringh later excuus voor aanbiedt, roept weerstand op bij twee rechters die hun beklag doen bij Sietske Dijkstra. Ze hekelen het ‘persoonlijk afbrekende karakter en de opruiende sfeer’ van het mailbericht. Dijkstra seint het gerechtsbestuur in. Het bestuur wil Van Weringh in een brief alsnog uitleggen waarom hij geen columns meer mag schrijven, maar omdat de brief ‘een op de persoon van de columnist gerichte opmerking door het bestuur’ bevat, ziet het bestuur af van het uitreiken van de brief. Van Weringh krijgt mondeling uitleg.
Niet integer
Tijdens dat gesprek ontdekt Van Weringh dat Sietske Dijkstra met het bestuur contact over zijn column heeft gehad, en nu richt hij zijn pijlen op haar. Hij zegt dat zij hem om wederhoor had moeten vragen en noemt haar gedrag ‘niet integer’. En zo raken de ruziënde partijen steeds verder verstrikt in verwijten en wantrouwen. Dijkstra legt haar functie neer omdat wat zij vertrouwelijk aan het bestuur heeft gemeld, toch bij Van Weringh is terechtgekomen: “Het is kennelijk niet mogelijk om vertrouwelijk en veilig overleg te voeren.”
Om haar medebestuursleden en de andere medewerkers te informeren wil Dijkstra haar aftreedbrief publiceren, waarin ze onder meer citeert uit de – nooit uitgereikte – brief van het bestuur aan Van Weringh. Het bestuur vindt het geen probleem als Dijkstra de medecommissieleden mondeling informeert, maar ontraadt de publicatie van de aftreedbrief omdat die tot verdere escalatie van het conflict zou leiden. Pas op 14 november, na het aftreden van Maria van de Schepop en na ruggenspraak met de procureur-generaal bij de Hoge Raad, krijgt Dijkstra alsnog toestemming de brief naar medecommissieleden te sturen.
Gesommeerd
Ook Van Weringh ontvangt de brief, en hij is verontwaardigd, vermoedelijk omdat hij door de brief voor het eerst kennisneemt van een opmerking over zijn persoon. Hij stelt het bestuur en Dijkstra aansprakelijk wegens onrechtmatig handelen jegens hem. Hun wordt verzocht en gesommeerd verdere verspreiding van de brief te voorkomen, ter voorkoming van verdere schade. “Ik zal het mede van jullie reactie laten afhangen welk (rechts)acties ik hierna zal inzetten.”
De onderzoekers oordelen hard over deze hele gang van zaken, niet alleen omdat het bestuur de echte reden voor het stopzetten van de column achterhield, maar ook omdat het bestuur en beide rechters niet in gesprek zijn gegaan. “Hier is juist sprake van escalatie, juridisering en verharding van de verhoudingen.”
Ziekteverzuim
Bij het vervangen van de bedrijfsarts in de zomer van 2019 ging het, volgens Berenschot, om het legitieme verlangen van het bestuur om het ziekteverzuim naar beneden te brengen. Formeel hoefde het bestuur de ondernemingsraad (OR) en de leidinggevenden hier niet in te kennen. Maar omdat het ging om een geliefde bedrijfsarts die al jaren aan de rechtbank verbonden was, was het volgens Berenschot passend geweest als het bestuur de OR en de leidinggevenden eerder op de hoogte had gebracht. Dat het bestuur de OR onjuiste informatie gaf over gesprekken met de arbodienst, hielp ook niet om de sfeer goed te houden. De OR liet weten ‘verbijsterd’ te zijn, waarna op Intro volop werd gesuggereerd dat de bedrijfsarts weg moest omdat hij de autoritaire bedrijfscultuur ter discussie stelde. Daarvan is de onderzoekers echter niets gebleken. Dat het rechtbankbestuur zijn excuses heeft gemaakt is positief, stellen de onderzoekers. “Het laat zien dat het bestuur bereid is om fouten toe te geven.”
Geen verbetertraject
Het ontslag van de drie managementassistentes deed op Intro ook stof opwaaien, en ook hier liet het bestuur flinke steken vallen. Het bestuur was ontevreden over het functioneren van de drie vrouwen, maar sprak daarover niet met hen, startte geen verbetertraject en liet de onaangename boodschap overbrengen door een leidinggevende.
De onderzoekers vinden dit in strijd met Gouden Gedragsregels (voor rechters) en Gedragscode Integriteit Rijk (voor gerechtsambtenaren). ”De wijze waarop het bestuur dit heeft aangepakt, heeft bijgedragen aan een onveilig werkklimaat,” oordelen de onderzoekers.
Uiteindelijk deed de beroerde communicatie Maria van de Schepop de das om. Na berichtgeving op mr-online over het onveilige werkklimaat trad de president op 28 oktober 2019 af. Berenschot concludeert dat de slechte communicatie in combinatie met de vier voorvallen heeft geleid tot onrust en gevoelens van onveiligheid. De onderzoekers schetsen het beeld van een organisatie in grote stress en verwarring: medewerkers gingen weg omdat ze zich onveilig voelden, en er was een ad hoc personeelsbijeenkomst waar medewerkers voor het blok werden gezet om zich uit te spreken.
Verwaarloosde organisatie
Toen Van de Schepop in januari 2017 aantrad als opvolger van Daan Keur, kwam ze bepaald niet in een gespreid bedje. Ze trof volgens de onderzoekers een verwaarloosde organisatie aan. Het was er onrustig sinds de opgelegde fusie in 2013, er was te weinig sturing en duidelijkheid, de drie locaties in Leeuwarden, Groningen en Assen bleven ‘eilandjes’ met een eigen cultuur, en er was wantrouwen tegen het bestuur en ‘Den Haag’.
Aanvankelijk kreeg de nieuwe president veel steun. “De organisatie was toe aan een nieuwe impuls. Bij haar aantreden was de president erg zichtbaar en stelde zich open voor de medewerkers.” De onderzoekers constateren dat het bestuur goede intenties had, maar er niet in slaagde die waar te maken. Het bestuur, schrijft Berenschot, wilde graag professionaliseren, en dat viel niet mee want “medewerkers waren niet gewend om op hun functioneren te worden aangesproken.”
De onderzoekers bekritiseren de manier waarop het bestuur de medewerkers aansprak. “In plaats van met elkaar te werken aan verbetering, verwachtingen expliciet maken en feedback geven door opbouwende kritiek, ervoeren medewerkers dat verwachtingen onduidelijk bleven en werk werd gecorrigeerd zonder toelichting.”
Twee bestuurders uit het westen
Dat keerde zich tegen bestuur: “We moeten constateren dat het bestuur de veranderopgave op zodanige wijze heeft uitgevoerd dat het vrijwel iedereen is kwijtgeraakt.” Het bestuur, schrijven de onderzoekers, kon op een gegeven moment “niks meer goed doen”. Over president Maria van de Schepop en rechterlijk bestuurder Albert Ploeger werd gezegd: “Twee bestuurders uit het westen komen ons even vertellen hoe het moet.”
Hoe nu verder? Het rapport van Berenschot zegt dat de rechtbank moet investeren in transparante communicatie en een open cultuur: met zijn allen de schouders eronder, en een streep onder het verleden.
De rechtbank is nu onder leiding van waarnemend president Herman van der Meer op zoek naar een nieuwe president die het voortouw moet nemen in Noord-Nederland. Die komt, evenmin als Maria van de Schepop drie jaar geleden, in een gespreid bedje.
