Toen hij president was van het hof Arnhem-Leeuwarden, stond Fred van der Winkel op de barricades voor de rechtspraak in Polen. Samen met rechters uit negentien landen en andere Nederlandse rechters protesteerde hij in januari 2020 in Polen tegen het muilkorven van de rechterlijke macht daar. Op een foto in de Volkskrant is te zien hoe Van der Winkel deelneemt aan een demonstratie van Judges for Judges.
“Het is goed om in Polen te strijden voor het vertrouwen in de rechtspraak, maar dat vertrouwen werd ook in Nederland ondermijnd,” zegt hij nu. Toen binnen de groep presidenten van meerdere kanten werd gesuggereerd dat Van de Winkel de aangewezen persoon was om rechtbank Noord-Nederland naar rustiger vaarwater te loodsen, gaf hij daar gehoor aan. “Ik had veel animo om er mijn schouders onder te zetten. Daarom heb ik gesolliciteerd.”
‘Ik ken Maria al lang’
Sinds 1 december 2020 is hij rechtbankpresident in Noord-Nederland, als opvolger van waarnemer Herman van der Meer die op zijn beurt Maria van de Schepop op 1 januari 2020 was opgevolgd. Van de Schepop stapte in oktober 2019 op na berichten op mr-online over een angstcultuur en gebrekkige communicatie binnen de rechtbank.
“Ik ken Maria al heel lang, en ik heb nog steeds een goed contact met haar,” zegt Van der Winkel. “We hadden het wel eens over de rechtbank Noord-Nederland, ik heb de stukken in Mr. Magazine en in andere media gelezen, en daar kreeg ik wel buikpijn van.”
Voor zijn benoeming in Noord-Nederland oriënteerde Van er Winkel zich breed op de situatie aldaar. “Ik heb contact gehad met Herman van der Meer en Maria van de Schepop en ook met andere oud-presidenten. Mijn conclusie was dat er op de verschillende locaties heel veel betrokkenheid is bij de rechtspraak, en ook dat het fusieproces geen idee was van de rechtbanken zelf, en dat daar nog wat te doen is.”
Dacht u niet: ‘Wat een slangenkuil, laat maar zitten?’
“Integendeel. Ik ben de langstzittende president van Nederland. Ik vroeg me af of ik de laatste jaren van mijn loopbaan weer lekker zaken zou gaan doen of nog een nieuwe klus zou aanpakken. Dit is een heel leuke uitdaging voor een gerechtsbestuurder.”
Waarom is het uitdagend?
“Een van de teamvoorzitters zei laatst tegen mij: ‘Dit is eerder een federatie van drie rechtbanken dan één nieuwe rechtbank’. Dus daar is nog een hele slag te maken.”
En waarom denkt u dat u dit kunt?
“Ik weet helemaal niet of ik het kan. Maar ik breng veel ervaring mee. Ik heb een fusieproces achter de rug in het hof Arnhem-Leeuwarden. Ook dat is nog helemaal niet klaar, en ook daar is best wat niet goed gegaan, maar daar zijn geen grote uitslaande branden geweest. Dus ik denk dat ik hiermee om kan gaan.”
Hij was tot 2013 president van de rechtbank Almelo. Bij de Herziening van de Gerechtelijke Kaart werden alle presidenten van rechtswege ontslagen en moesten opnieuw solliciteren. Van der Winkel solliciteerde bij het nieuwe fusiehof, en hij werd het. “Het was nieuw dat gerechten gingen fuseren, dus dat dingen goed gingen was meer toeval dan wijsheid. Een van de dingen die achteraf gezien bij mijn oude rechtbank goed gegaan zijn, is dat we daar het afscheid hebben gemarkeerd. We hebben foto’s gemaakt van afdelingen, van de teams. Bij het Hof zijn we begonnen met een groot feest waar de koning aanwezig was. We hebben een nieuwe start gemarkeerd, en ik denk dat dat binnen een aantal gerechten, inclusief Noord-Nederland, minder expliciet is gebeurd.”
Hoe gaat u die kennis toepassen in Noord-Nederland?
“De rode draad is dat je het verleden niet moet uitpoetsen. Er is een rechtbank Assen geweest, een rechtbank Leeuwarden en een rechtbank Groningen. We staan op de schouders van onze voorgangers. Er zullen altijd subculturen zijn, maar het zou mooi zijn als er een overkoepelende cultuur Noord-Nederland overheen kan. Dat ze in Assen buikpijn hebben als er iets fout gaat in Leeuwarden en Groningen, en dat ze in Groningen blij zijn als het goed gaat in Assen. Dat ze iets gemeenschappelijks hebben, een identiteit met elkaar, zonder dat het eenheidsworst wordt.”
Hoe stimuleert u het ontstaan van een overkoepelende cultuur?
“We denken als bestuur bijvoorbeeld na over rouleren. Bij het hof was de afstand tussen Leeuwarden en Arnhem daarvoor met 160 kilometer te groot. In Noord-Nederland zijn er meer mogelijkheden, en daar ga ik open naar kijken. Je kunt rouleren tussen rechtsgebieden, maar ook tussen locaties. Dat gaan we niet top-down bekijken, maar samen met de mensen.”
In juni 2020 concludeerde Berenschot in een rapport in opdracht van de rechtbank dat er binnen de organisatie sprake was van een diep wantrouwen en een gevoel van sociale onveiligheid. Ook gebrekkige communicatie werd genoemd als probleem. Op de vraag wat Van der Winkel aantrof in de rechtbank antwoordt hij: “Ik ben blij verrast door de situatie in de rechtbank, door alle energie en positiviteit. In het rapport en in de berichtgeving daarover wordt vooral benoemd wat er niet is. Ik wil vooral benadrukken wat er wel is. Het leeuwendeel van de mensen wil liever vooruit dan achterom kijken. Tegelijk moeten we niet weglopen voor wat fout ging. Onder Herman van der Meer zijn er projectgroepen ingesteld om aan de slag te gaan met de thema’s die in het rapport van Berenschot zijn benoemd, zoals het zoeken naar verbinding en het bekijken van de bestuurlijke rol. Die projectgroepen gaan nu aan het werk. Het is veelzeggend dat het moeilijk is om mensen te vinden voor de projectgroep die een streep moet gaan trekken onder het verleden. Mensen willen vooruit.”
Iets gemerkt van een angstcultuur?
“Angst heb ik niet gevoeld, wel dat de communicatie beter kan. Daar zijn al heel wat stappen gezet. En ik merk soms wel een verkramping binnen de organisatie. Mensen zijn zo geschrokken van alle onderzoeken.”
Wat is uw belangrijkste voornemen?
“Ik ga zittingen doen om in contact te blijven met rechters en ondersteunend personeel. Rechtspreken heb ik altijd gedaan, ook bij het hof. Mijn belangrijkste doel is: rust in de tent. De grootste pijn zit bij handel. Daar is de relatie met het bestuur het meest verstoord. Daar ga ik dus de verbinding zoeken met de mensen.”
De onrust werd in 2019 onder meer veroorzaakt door het vervangen van de bedrijfsarts om het ziekteverzuim te verlagen en het besluit van rechter Sietske Dijkstra om het voorzitterschap van de integriteitscommissie neer te leggen
Is het ziekteverzuim gedaald?
“Ja, maar dat heeft meer te maken met corona. Mensen kunnen elkaar ook met het griepvirus niet meer aansteken.”
Uw voorganger Herman van der Meer zei in maart 2020 dat de integriteitscommissie tijdelijk inactief was. Hoe is het daar nu mee?
“Er is een beoogd voorzitter, Jantine Nolta, die haar eerste advies al heeft gegeven. Dus de commissie wordt weer operationeel. We denken nog wel na over de taken. Bij het hof bevorderde de integriteitscommissie de bewustwording, en was dus niet bezig met individuele zaken. We moeten kijken wat precies de taken zijn, zodat we over en weer niet teleurgesteld worden.”
Voorzitter Henk Naves (Raad voor de rechtspraak) wil er 200 rechters bij. Hoeveel moeten er naar Noord-Nederland komen?
“Op dit moment hebben we tien vacatures. Daar werven we gewoon voor, ongeacht of Henk Naves daar de centjes voor krijgt. Een andere vraag is hoeveel mensen we extra nodig hebben als we werken volgens professionele standaarden en tegelijkertijd de instroom van nieuwe zaken ook in coronatijd op tijd afhandelen. Dat zijn we aan het bekijken. Er zijn achterstanden in Noord-Nederland en misschien moet je dan boven je formatie tijdelijk mensen hebben om die in te lopen.”
Loopt de rechtbank door corona achterstanden op?
“Ja, de instroom is groter dan de uitstroom. Ik ben blij dat we met honderd procent van de inspanning tachtig procent van de zaken kunnen doen. Niet alleen rechters kunnen ziek zijn, ook de portier, de partij, de advocaat. Er valt heel veel uit.”
Hoe is het met uw beheersing van het Fries?
“Ik heb een paar jaar in Friesland gewoond. Ik spreek het niet, maar ik versta het wel een beetje. Als ik nu een interview heb in Friesland, dan antwoord ik in het Nederlands. Als ik zie hoe de Friezen reageren op mensen van buiten Friesland die proberen Fries te spreken, weliswaar heel vriendelijk lachend, dan is het beter om Nederlands te praten.”
Heeft de kwaliteit van de rechtspraak geleden onder de onrust?
Volgens mij niet. Ik heb bij het hof in hoger beroep nooit gemerkt dat er gevolgen waren. Medewerkers zijn heel betrokken bij het recht en de rechtbank. De rechtzoekenden zijn niets tekortgekomen.”
