Bij rechtszaken op het gebied van klimaat denken we meteen aan Urgenda. Was deze zaak de aanleiding voor uw onderzoek?
Zeker. Ik ben aangenomen als promovendus toen ik nog studeerde, in 2015. De Haagse rechtbank deed haar Urgenda-uitspraak in juni. Toen ik in januari 2016 met het onderzoek begon wist ik dat het moest gaan over de rol van de rechter in het Europees privaatrecht. Aanvankelijk had ik allerlei controversiële zaken als case-study, bijvoorbeeld die over een katholieke bakker die weigerde een taart te maken met daarop de tekst support gay marriage. Maar ik bleef terugkomen bij Urgenda. Toen besloot ik in te zoomen op milieu-aansprakelijkheid, met klimaatverandering en luchtvervuiling als grote thema’s. In de loop van mijn onderzoek verschenen er zoveel zaken over klimaatverandering, dat die uiteindelijk het centrale onderwerp zijn geworden.
Milieugroepen hebben het recht ontdekt als mogelijk middel om hun doel te bereiken. Wat zegt het dat het aantal klimaatzaken in Europa groeit?
Precies op deze vraag formuleert mijn proefschrift een antwoord: de transnationale explosie aan klimaatrechtszaken is een teken van een rechtsontwikkeling waarin het milieu steeds meer tot het domein van het (constitutionele) recht gaat behoren. Met constitutioneel recht doel ik op mensenrechten, constitutionele rechten, fundamentele rechten. Die rechten kunnen, volgens mijn theoretisch kader (dat ik grotendeels baseer op gedachtegoed van de Duitse denker Jürgen Habermas), rechtvaardigen dat rechters ingaan tegen meerderheidsbeslissingen.
Wat vindt u van het verwijt dat de rechter op de stoel van de politiek gaat zitten als hij zich uitspreekt over klimaatdoelstellingen van de overheid?
Dat hangt af van de omstandigheden van het geval… Maar bij de Urgenda-zaak vind ik dat verwijt onterecht. Zeker bij hof en Hoge Raad is de redenering kraakhelder: partijen zijn het eens dat een klimaatopwarming van meer dan twee graden levensgevaarlijk wordt, partijen zijn het ook eens dat het voor dat doel nodig is dat ontwikkelde landen 25% aan uitstoot reduceren in 2020 ten opzichte van 1990. Wanneer Nederland als ontwikkeld land minder reduceert, schendt het daarmee de mensenrechten op leven en op privéleven uit het EVRM.
In uw proefschrift heeft u het over rechten van niet-menselijke entiteiten en in de recente essaybundel De stem van de Noordzee filosofeerde u over het toekennen van rechtspersoonlijkheid aan de Noordzee. Ziet u het ervan komen dat de Noordzee bij de rechter naleving van klimaatverdragen gaat afdwingen?
Ik ben maar een simpele jurist en geen waarzegger. Maar: in veel andere landen hebben met de Noordzee vergelijkbare entiteiten, zoals bossen en rivieren, eigen rechten gekregen die ze via een vertegenwoordiger kunnen afdwingen voor de rechter. Ik vind die rechten voor natuur een interessante manier om te erkennen dat wij mensen niet de enigen op deze wereld zijn. Ik wil hier de komende jaren meer onderzoek naar doen.
U bent een van de nationale experts binnen het VN-programma Harmony with Nature. Wat houdt dat in?
Dat is een netwerk van experts over rechten voor natuur. Ieder jaar leveren we input voor een verslag over rechten voor natuur dat aan de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties wordt gepresenteerd.
Als u het voor het zeggen had, dan…?
Zou aan de bio-industrie een einde komen. Grootschalige vlees- en melkproductie is enorm slecht voor het klimaat en het dierenleed in zulke massabedrijven vormt een schandvlek op onze beschaving.
Wie of wat is in uw juridisch bestaan uw bron van inspiratie?
Dappere advocaten en hoogleraren die strijden voor rechtvaardigheid. En mijn grootouders, die beiden jurist waren en elkaar ontmoet hebben tijdens een college in de Agnietenkapel, waar ik mijn proefschrift heb verdedigd. Mijn grootvader Herman Burgers werkte als mensenrechtenspecialist bij Buitenlandse Zaken en zat de VN-werkgroep voor die het Verdrag tegen Foltering erdoor kreeg. Mijn oma, Martha, zat in de Haagse gemeenteraad en kwam op voor onder andere rechten van eerste generatie migranten.
Welk boek las u het laatst?
De voorlezer van Bernhard Schlink.
Met welke beroemdheid zou u voor het klimaat willen strijden?
Met David Boyd, de UN Special Rapporteur on Human Rights and the Environment.
De promotieplechtigheid is hier terug te zien.
