Mr. van de week is Jacobine van den Brink. Afgelopen donderdag promoveerde zij op haar proefschrift ‘De uitvoering van Europese subisidieregelingen in Nederland. Juridische knelpunten en uitdagingen’ aan de Universiteit Leiden. Bij de besteding van EU-subsidies worden veel fouten gemaakt in Nederland. Van den Brink pleit daarom onder meer voor de invoering van een speciale wet: de Wet inzake Europese subsidies. Van den Brink is momenteel voor drie maanden werkzaam als ‘stagiaire atypique’ bij DG Mededinging van de Europese Commissie. Vanaf 1 januari 2013 zal zij werkzaam zijn als universitair docent bij de afdeling Staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden.
Europese subsidies zijn niet onomstreden. Waarom eigenlijk?
Bij de uitvoering van projecten die met Europees geld worden gefinancierd worden veel fouten gemaakt. Niet alleen worden projecten geselecteerd die niet voor Europese subsidies in aanmerking hadden mogen komen (zoals een concert van Elton John in Italië), maar ook blijken projectadministraties in veel gevallen niet op orde te zijn (denk hierbij aan de transformatie van voormalig woonwagenkamp Vinkenslag in Maastricht tot bedrijventerrein; van de 1 miljoen euro die is uitgegeven aan verhuiskosten van de woonwagenbewoners is slechts € 97.000 te staven met een bonnetje). Ten gevolge van al deze fouten weigert de Europese Rekenkamer jaar op jaar een goedkeurende verklaring af te geven met betrekking tot de rechtmatigheid van de besteding van Europese subsidies in de lidstaten.
Is het alleen Nederland die slordig omgaat met Europees geld of speelt dit EU-wijd?
Zeker niet. Uit de rapporten van de Europese Rekenkamer blijkt dat in alle lidstaten fouten worden gemaakt bij de besteding van EU-gelden. Deze fouten zijn niet in alle gevallen te wijten aan de lidstaten zelf; veel Europese regels zijn niet duidelijk en aan verandering onderhevig. Het komt bijvoorbeeld voor dat de interpretatie door de Europese Commissie van een bepaalde subsidieverplichting gedurende de looptijd van een project wijzigt.
Moet de EU niet voorzichtiger met haar geld omspringen, zeker in deze tijden? Dus strengere regels en meer toezicht?
Uiteraard zou EU-geld niet moeten worden besteed aan projecten waarvoor het niet is bedoeld en dienen de Europese verplichtingen te worden nageleefd. Naar mijn mening bieden strengere regels en meer toezicht echter geen oplossing. De regels zijn al streng en er bestaat al een enorme handhavingskathedraal, zowel op Europees als nationaal niveau. Van belang is dat de Europese regels duidelijk zijn, zodat geen misverstand bestaat over de verplichtingen die de eindontvangers van Europese subsidies hebben. Ook zou meer aandacht moeten komen voor het inhoudelijk slagen van het gesubsidieerde project. Het gevaar bestaat dat door allerlei administratieverplichtingen voor de inhoud van de projecten geen aandacht meer is.
U pleit voor invoering van een speciale wet. Zal dat alle problemen oplossen?
De Wet inzake Europese subsidies waar ik voor pleit biedt een oplossing voor het feit dat de Europese subsidieregelgeving en de subsidietitel van de Awb – die op de verstrekking van Europese subsidies van toepassing is – niet goed op elkaar aansluiten. De sanctiebepalingen van de subsidietitel van de Awb bieden bijvoorbeeld onvoldoende mogelijkheden om uitvoering te kunnen geven aan de Europese terugvorderingsverplichtingen. Een dergelijke wet lost zeker niet alle problemen op. In mijn conclusies pleit ik er bijvoorbeeld voor dat in elke Europese subsidieregeling een geëuropeaniseerd sanctiestelsel zou moeten worden neergelegd. Deze sanctiestelsels zijn thans al terug te vinden in de Europese landbouwsubsidieregelingen. Exact is voorgeschreven in welke gevallen en voor welk bedrag Europese subsidies moeten worden teruggevorderd en in welke gevallen daarvan kan worden afgezien. In veel van de huidige Europese subsidieregelingen is slechts een algemene terugvorderingsverplichting voor de lidstaten neergelegd, hetgeen impliceert dat daaraan uitvoering moet worden gegeven door middel van nationaal recht. In de praktijk legt het Hof van Justitie dergelijke terugvorderingsverplichtingen zo strikt uit dat vrijwel altijd moet worden teruggevorderd wanneer zich onregelmatigheden hebben voorgedaan, ook wanneer de subsidieverstrekkende overheid daaraan mede schuldig is. Dat het nationale recht daarvoor geen mogelijkheden biedt, kan daaraan niet in de weg staan. Wanneer de algemene terugvorderingsverplichtingen worden vervangen door geëuropeaniseerde sanctiestelsels, is voor eindontvangers duidelijk dat zij geen bescherming kunnen ontlenen aan het nationale subsidiestelsel.
Wat gaat u na dit hoogtepunt in uw juridische carrière doen (ambities)?
Per 1 januari 2013 word ik universitair docent bij de afdeling staats- en bestuursrecht van de Universiteit Leiden. Naast het geven van onderwijs ga ik verder onderzoek verrichten op terreinen waar het Europees en het Nederlandse bestuursrecht elkaar ontmoeten. De verhouding tussen beide rechtstelsels boeit mij zeer.
Wat of wie is in uw juridisch bestaan uw bron van inspiratie?
Ik heb veel bewondering voor mijn promotor Willemien den Ouden. De afgelopen vijf jaren heeft zij – samen met co-promotor Paul Adriaanse – mij begeleid bij het doen van mijn promotieonderzoek. Zij heeft mijn belangstelling voor het (Europees) subsidierecht verder aangewakkerd en mede door haar enthousiasme ben ik gefascineerd geraakt door de ingewikkelde vraagstukken die op dat terrein spelen.
Welk wetsartikel vindt u het mooist?
Artikel 4:49 van de Awb. Dit artikel waarborgt dat een subsidie die na de afronding van een project is vastgesteld, niet zomaar mag worden ingetrokken en teruggevorderd. Helaas wordt dit artikel in de context van de Europese subsidies steeds verder opgerekt. Zodanig dat er van de bescherming die het artikel zou moeten bieden aan ontvangers van Europese subsidies weinig overblijft.
Welk wetsartikel het slechtst?
Dat is zonder twijfel artikel 4:23, derde lid, onder b, van de Algemene wet bestuursrecht. In deze bepaling is een uitzondering op het vereiste van de wettelijke grondslag neergelegd voor het verstrekken van subsidies. De uitzondering houdt in dat geen wettelijke grondslag noodzakelijk is voor het verstrekken van subsidies op grond van Europese programma’s. In de praktijk blijkt over deze bepaling veel verwarring te bestaan. Omdat niemand lijkt te weten wat precies onder een Europees programma moet worden verstaan, komt het nogal eens voor dat ten onrechte de uitzondering van toepassing wordt geacht zodat in strijd met de wet geen wettelijke grondslag bestaat voor het verstrekken van Europese subsidies.
Welke juridische website raadpleegt u vaak?
www.curia.europa.eu: de website van het Hof van Justitie.
Welk boek las u het laatst?
Het laatste jaar is het helaas weinig van lezen gekomen. Een van de meest recente boeken die ik heb gelezen en een enorme indruk heeft gemaakt is Bloedlanden van Timothy Snyder. Dit boek gaat over de misdaden die zowel de nazi’s als de Sovjets hebben gepleegd in de Oekraïne, Polen, Wit-Rusland en de Baltische Staten. Het boek was voor mij een eye-opener in die zin dat de meeste boeken over de Tweede Wereldoorlog gaan over de verschrikkingen die zich in de concentratiekampen hebben voorgedaan. Dit boek belicht juist ook de vernietiging die zich buiten de kampen heeft afgespeeld.
Met wie zou u een gevangeniscel willen delen?
Met de rechters van het Hof van Justitie die betrokken zijn geweest bij de totstandkoming van het zogenoemde ESF-arrest (HvJEG 13 maart 2008, C-383/06 t/m 385/06). Hoewel ik dit arrest in het kader van mijn promotieonderzoek meerdere keren heb bestudeerd, is een aantal overwegingen mij nog steeds niet duidelijk. Het lijkt me geweldig om aan de rechters zelf te kunnen vragen hoe het ESF-arrest moet worden gelezen.
