De vijfde nieuwjaarstoespraak is het alweer van Naves, die begin 2019 aantrad. De formule is inmiddels bekend: wat beschouwingen over maatschappelijke omstandigheden, een sneertje naar de politiek – maar niet zonder de nodige zelfreflectie. Zo trok hij namens de Rechtspraak twee jaar geleden nog het boetekleed aan voor de naar eigen zeggen tekortschietende rechtsbescherming in de kinderopvangtoeslagaffaire.
Crises
Ook dit jaar is de toonzetting ernstig. “Er is op zoveel vlakken sprake van onzekerheid en complexe problematiek, dat het woord crisis sleets dreigt te worden”, begint Naves, waardoor onafhankelijke, onpartijdige en professionele rechtspraak onontbeerlijk is. Maar, zo raakt hij de kern van zijn boodschap, rechtspraak maakt samenleven juist moeilijker wanneer het maatschappelijk debat zich in toenemende mate naar de zittingszaal verplaatst.
Gedeelde verantwoordelijkheid
Verdraagzaamheid is soms ver te zoeken. Hulpverleners, journalisten, politici en zij die de rechtsstaat dienen ondervinden het letterlijk aan den lijve. Naves verwijst naar een onderzoeksrapport uit vorig jaar waaruit bleek dat een aanzienlijk deel van de mensen bereid zou zijn de regels van de democratische rechtsstaat terzijde te schuiven indien dit beter uitkomt. De instituties alleen kunnen deze waarden niet in ere houden. “Een gedeelde verantwoordelijkheid in een samenleving vraagt van iedereen om grondrechten van anderen te respecteren, ook als zij niet jouw mening verkondigen of jouw belang in de weg zitten.”
Dwangsom verliest kracht
Ook de overheid zelf laat steken vallen op rechtsstatelijk gebied. Dwangsommen wegens het niet nakomen van verplichtingen – denk aan het vreemdelingenrecht, de Wet Open overheid en de afhandeling van de toeslagenaffaire – werken niet meer: “Het is een post op de balans is geworden. Het is ingecalculeerd.” De overheid loopt vast, waarbij Naves tevens verwijst naar de jeugdzorg en de Groningse gaswinningsproblematiek.
Geen wedstrijd
“Ik wil niet alleen wijzen naar anderen”, zo beweegt de Rechtspraakvoorzitter zich naar het blokje ‘introspectie’. De door het rechterstekort veroorzaakte achterstanden noopten in 2022 meerdere malen tot het schrappen van rechtszaken, en de toegang tot de rechter is niet altijd op orde.
Naves hoopt dat we dit jaar vaker het geluid van de rechtsstaat laten horen; met zijn allen. “Als we een echte, oprechte poging doen er samen uit te komen en van meningsverschillen geen wedstrijd te maken. Dan dragen we gezamenlijk bij aan een rechtvaardige samenleving, met plek voor iedereen.”
