Het lijkt wel een hype, en wie weet is het een trend: je kunt geen kwaliteitskrant opslaan of er staat een geleerd verhaal in onder een kop die roept dat rechters het niet goed doen. En in de commentaren op Internet is het vrij schieten op alles dat een toga en een bef draagt. Ik hoor bij mijn collega’s grote bezorgdheid. Ze liggen ervan wakker. Wij rechters houden van ons werk, en we willen ons best doen om het zo goed mogelijk te doen. Dat wordt ons met de paplepel ingegoten, en daarom raakt de kritiek ons ook zo.
De kritiek is niet van vandaag of gisteren of zelfs van vorige week. Die is al een tijd aan de gang. In het artikel onder de kop valt het meestal mee met de kritiek. De meeste rechterlijke beslissingen zijn volgens de schrijver doorgaans echt wel in orde. Trouwens, de boodschappen in die stukken gaan alle kanten uit: rechtspraak kan ook wel door een jury, want gewone mensen kunnen het best (klik hier voor mijn blog over juryrechtspraak), en aan de andere kant nemen rechters foute beslissingen omdat ze de vereiste deskundigheid op allerlei terreinen ontberen. En voor wat betreft het internetcommentaar deelt de rechtspraak het lot van bestuurders en andere functionarissen die al langer het doelwit van vrij schieten zijn.
Ergens las ik dat de Raad voor de Rechtspraak in een brief aan het nieuwe kabinet heeft gevraagd om meer constitutionele garanties, nu de rechtspraak ineens niet meer alleen een minister van justitie, maar eentje van veiligheid en justitie tegenover zich vindt. Op rechtspraak.nl kan ik die brief van de Raad aan het kabinet/de minister van V&J, of zelfs maar een berichtje daarover, niet vinden.
Wat staat de benarde veste van de rechtspraak te doen, vroeg ik mij al een tijdje af. Wat kunnen we leren van andere landen? Toen ik kort geleden in Italië moest zijn heb ik mijn counterparts daar gevraagd naar hun ervaring. In oktober was er in Bologna een wetenschappelijke bijeenkomst over IT in de rechtspraak. Het Istituto di Ricerca sui Sistemi Giudiziari (IRSIG; Instituut voor Onderzoek naar Rechtspraaksystemen) onderzoekt ontwikkelingen in de rechtspraak. Dit instituut, onderdeel van de oudste universiteit van Europa, doet als een van de weinigen systematisch onderzoek naar ontwikkeling en gebruik van informatietechnologie in de rechtspraak. Nu wordt in opdracht van de Europese Unie gekeken naar de mogelijkheden voor IT-gebruik bij het Europees Betalingsbevel. In het IT-lab van de vrederechters van Bologna praten we een hele dag over wat op dit moment de stand van het onderzoek is.
Boven mijn lunchpizza krijg ik vragen over de ontwikkelingen in Nederland. Wat is er in het keurige Nederland toch in godsnaam aan de hand, en hoe zit dat met die rechtse beweging die zoveel steun krijgt? Ik leg uit dat – de kabinetsformatie is in de fase van de poppetjes – er een minderheidskabinet lijkt te komen dat door die beweging wordt gedoogd, en dat de leider van de beweging ook terecht moet staan voor uitingen die mogelijk strafbaar zijn. Het ziet er naar uit dat het nieuwe kabinet de vrije beslissingsruimte van de rechtspraak wil inperken door minimumstraffen. Deze discussie is een mooie gelegenheid om te vragen wat de rechtspraak in Nederland, vanuit de ervaring in Italië, zou kunnen doen.
Italië heeft na de tweede wereldoorlog een systeem gekregen waarin de rechtspraak heel sterk in regels werd ingekaderd. Om de onafhankelijkheid te borgen is er een uitgebreid systeem van regels. De rechterlijke organisatie en de carrière zijn tot ver achter de komma in regels vastgelegd. Deze regels zijn bedoeld om de rechters te beschermen tegen ongewenste inmenging door organisaties zoals de maffia. Dat de rechters bij die organisaties en ook bij de huidige regering in de vuurlinie liggen blijkt wel uit het nieuws. Wat kun je als rechtspraak doen in dit soort omstandigheden?
Mijn gesprekspartners onderzoeken de ontwikkelingen in de publieke sector, en met name in de rechtspraak, al heel erg lang. Zij bevestigen dat versterking van de constitutionele positie een voor de hand liggende optie is, maar gezien de politieke situatie is hier succes niet bij voorbaat verzekerd. Zij zijn heel duidelijk in wat je wel moet doen: laten zien dat je werkt voor wat de mensen nodig hebben, en dat de mensen tevreden zijn met de kwaliteit van wat je doet. En dat volhouden.
In dezelfde week is in Den Haag de Rechtspraaklezing van dit jaar. Carla Eradus, president van de Amsterdamse rechtbank, sprak over haar ideale gerecht. Haar thema is rechtspraak die beantwoordt aan de problemen in de samenleving. Het kernwoord van haar lezing is organisatie. Het is de grote stap voorwaarts van de afgelopen tien, twintig jaar dat de rechtspraak als organisatie wordt gedacht, en niet alleen als een losse verzameling individuele rechters. Uit de klantwaarderingsonderzoeken blijkt dat de klanten van de rechtspraak in meerderheid tevreden zijn met de geboden dienstverlening. Toch zit er in de boodschap uit Italië nog een element, en dat gaat over laten zien wat je doet. Justice, in de veel geciteerde woorden van de Engelse Chief Justice Lord Hewart in 1924, should not only be done, but should manifestly and undoubtedly be seen to be done.
