Meerdere rechtswinkels, waaronder in Nijmegen-Oost, zien de laatste tijd een forse toename van het aantal zaken, zo zei voorzitter Floris Hutter van die rechtswinkel in januari in een artikel in Trouw. De jarenlange bezuinigingen op de gefinancierde rechtsbijstand door de sociale advocatuur zorgen voor een toenemende vraag, zo wordt er gedacht.
Daarnaast zorgt corona bij meerdere rechtswinkels voor extra zaken, zoals bij de Rechtswinkel Utrecht. Deze rechtswinkel heeft vorig jaar ruim 1.100 cliënten geadviseerd, zegt bestuurslid Marijn Boelens, derdejaars rechtenstudent en een van de vijftig studenten die deze rechtswinkel bemannen. Door een nieuw registratiesysteem is een vergelijking met eerdere jaren wat lastig te maken, maar vaststaat dat sprake is van een flinke toename, aldus Boelens. “Daarvóór behandelden we gemiddeld ongeveer 700 à 800 zaken per jaar.” Wat de precieze oorzaak is van de toename is niet bekend. “We hebben wel veel geflyerd en posters opgehangen, ook bij de Voedselbank.”
Meer corona-gerelateerde vragen
De doelgroep is in coronatijd niet veranderd bij de Rechtswinkel Utrecht, die werkt vanuit vijf secties: strafrecht, personen- en familierecht, arbeids- en sociale zekerheidsrecht, consumentenrecht en overheid en strafrecht. Net als vóór corona gingen ook in de afgelopen twee jaar de meeste vragen over arbeids- en huurrecht. Veel vragen waren corona-gerelateerd. “Door allerlei ontwikkelingen op de arbeidsmarkt kregen we meer vragen over ontslag en over de rechten die je hebt als uitzendkracht. Omdat er veel thuis wordt gewerkt, zijn er vaker problemen tussen huurders en verhuurders. We worden regelmatig gebeld door studenten die meer willen weten over hun rechten als huurder.”
Complexe zaken verwijzen Boelens en haar collega’s door naar een van de advocatenkantoren waar ze mee samenwerken, of naar het Juridisch Loket. “Dit gebeurt niet vaak, maar de laatste tijd hoorde ik meerdere keren van collega’s dat ze dit wel hadden gedaan.”
Rustiger
Anders dan de Rechtswinkel Utrecht zag de Kinder- en Jongerenrechtswinkel Rotterdam (KJRW Rotterdam) de dossierstapel in coronatijd niet groeien. “Tijdens de lockdowns was het zelfs rustiger”, zegt voorzitter en masterstudent strafrecht Lindsey Lubrano. Hoe dit precies komt is bij de rechtswinkel niet bekend. “Wel is voor ons duidelijk dat veel jongeren ook vóór corona al kampten met allerlei problemen. We kennen de nijpende situaties in de jeugdzorg.”
KJRW Rotterdam behandelt jaarlijks gemiddeld ongeveer zestig zaken, waarbij telefonische adviezen niet zijn meegerekend. De rechtswinkel richt zich op kinderen tot 12 jaar, jongeren van 12 tot 17 jaar en jongeren van 18 tot 23 jaar. Daarnaast kunnen ouders er terecht, maar alleen als het belang van een kind hiermee is gediend. Ook bij KJRW Rotterdam werken uitsluitend studenten die zich bezighouden met verschillende rechtsgebieden, met “als niche” het personen- en familierecht. “Zo begeleiden we kinderen bij het schrijven van een verzoek tot horen. Ook begeleiden we kinderen bij het schrijven van brieven waarin een informeel verzoek wordt gedaan tot het wijzigen van de zorg- of omgangsregeling. De verzoeken van de kinderen worden voorzien van een door ons opgesteld begeleidend schrijven.” Prettig is dat ouders daarbij “buitenspel worden gezet”, zegt Lubrano, en dat de belangen van het kind voorop staan. “Daar mag veel meer aandacht voor zijn.”
Zorgelijk
De Rechtswinkel Tilburg zag het aantal cliënten in coronatijd zelfs dalen, zegt teamleider en coördinator
Jeroen Jaspers, die met twee andere ‘beroepsjuristen’ en 35 rechtenstudenten zowel‘eerstelijns’ als uitgebreidere rechtshulp biedt. Zo stellen ze namens cliënten bezwaar- en beroepschriften op en treden ze namens hen op in gerechtelijke procedures. De rechtswinkel bestaat uit twee secties (‘inkomen en overheid’ en ‘consument en wonen’) en helpt uitsluitend ‘de zwakke kant van de rechtsverhouding’. “Dus de werknemer en niet de werkgever, de consument en niet de winkelier, de burger en niet de overheid.”
De rechtswinkel heeft een “harde kern” van cliënten, vaak met diverse problematiek, aldus Jaspers. Juist zij bleven in coronatijd weg en dat baart hem zorgen. “Degenen die het hardst hulp nodig hebben, wisten ons minder goed te bereiken.” In coronatijd konden cliënten niet alleen in de ochtend bellen voor advies, zoals daarvoor mogelijk was, maar de hele dag. Daarnaast konden ze dagelijks vragen stellen via de website van de rechtswinkel. Maar door de coronamaatregelen was er sinds maart 2020 geen dagelijks inloop- en afspraakspreekuur meer en dat was een gemis. “Een groot deel van onze doelgroep spreekt de Nederlandse taal niet of niet goed. Telefonisch contact verloopt vaak stroef. Velen zijn ook digitaal niet vaardig.” Daarom bood de rechtswinkel ook de mogelijkheid om documenten in de brievenbus te doen onder vermelding van een telefoonnummer, zodat er contact kon worden opgenomen.” Toch bleef een deel van de mogelijk hulpbehoevenden weg.
De rechtswinkel investeerde flink in het contact met onder meer maatschappelijk werkers in de stad, die in coronatijd nog wel achter de voordeur kwamen in wijken waar een deel van de doelgroep woont, met het verzoek om mensen met problemen naar de rechtswinkel door te verwijzen. “Maar ook zij merkten dat het de laatste twee jaar lastiger was om mensen te bereiken.” Zorgelijk, vindt Jaspers. “We vrezen dat hier nog veel ellende van komt, bijvoorbeeld door vonnissen die zijn gewezen en termijnen die zijn verlopen.”
Geen fysiek inloopspreekuur
Hoewel Jaspers en zijn collega’s het wat zaken betreft rustiger hadden, bracht corona voor de interne organisatie juist extra werk met zich mee. “Het werk moest vanaf maart 2020 ineens op afstand worden gedaan. We moesten er snel voor zorgen dat alle studenten thuis over ict konden beschikken waarmee ze goed en veilig konden werken. Dat was best een klus.”
Voor de interne organisatie van de Rechtswinkel Utrecht en KJRW Rotterdam had corona eveneens veel gevolgen. Klanten van de Rechtswinkel Utrecht konden vóór corona dagelijks bellen voor advies. Daarnaast was er een fysiek inloopspreekuur, ook ’s avonds, voor de wat complexere zaken. “Tijdens de lockdowns konden we blijven werken omdat ons werk gerekend wordt tot de ‘essentiële beroepen’, maar we konden geen cliënten op kantoor ontvangen.” Telefonische diensten gingen wel door en het inloopspreekuur werd vervangen door een mailspreekuur. Dat werkte, eveneens vaak vanwege een taalbarrière, niet altijd soepel.
KJRW Rotterdam hield vóór corona drie keer per week telefonisch spreekuur. Cliënten konden op afspraak langskomen op kantoor. In coronatijd kon dit niet meer. De telefoondiensten vonden meestal vanuit huis plaats, via Skype en Zoom. Dat was soms lastig. “Via een beeldscherm kun je minder vrij met jongeren praten”, zegt Lubrano. “Je weet nooit of ouders thuis mee zitten te luisteren. Het is ook moeilijker om het vertrouwen van een kind of jongere te winnen. Op kantoor zijn we altijd met drie medewerkers. Dan is er een medewerker die zich ontfermt over het kind. Ze lopen samen even door het gebouw en dan is het ijs meestal wel gebroken. Dat mis je in een online gesprek. Iemands mimiek is bovendien minder goed te zien, en mensen praten eerder door elkaar heen. Dat de verbinding niet altijd goed is, helpt ook niet.”
Sociale plek
Ook de interne vergaderingen van de drie rechtswinkels vonden online plaats. Dat werkt minder prettig dan fysieke bijeenkomsten, zoals de sectievergaderingen waarin afgehandelde zaken worden besproken, merkte Boelens. “Medewerkers leveren online minder input en er is minder discussie. Fysieke meetings zijn ook minder geforceerd. Iemand maakt eens een grapje tussendoor.” Net als Lubrano en Jaspers is Boelens dan ook blij dat zij en haar collega’s elkaar nu weer op kantoor kunnen ontmoeten. Ze hoopt dat ook de communicatietraining binnenkort door kan gaan, die zij en haar collega’s volgen naast de halfjaarlijkse cursussen in een rechtsgebied. Lubrano hoopt dat het evenement dat ze al twee jaar voor professionals uit onder meer de jeugdzorg willen organiseren eindelijk kan plaatsvinden.
Ook Jaspers is blij dat hij en zijn collega’s elkaar weer fysiek op kantoor kunnen ontmoeten om klanten te helpen. “Voor de eerstelijnshulp vervullen we een belangrijke rol, waarbij we scherp in het oog moeten houden dat we waar nodig doorverwijzen naar specialistische professionals. Voor studenten biedt de rechtswinkel niet alleen een mooie leerervaring, maar het is ook een sociale plek. Zo is er elke dinsdagavond een zaak- en jurisprudentiebespreking. In coronatijd ging dat online, maar daarvóór gingen we met iedereen die zin had na het overleg borrelen in de stad. Binnen de rechtswinkel zijn relaties ontstaan, er zijn zelfs ‘rechtswinkelbaby’s’!”
Positief
Toch heeft de coronaperiode ook wel iets positiefs gebracht, vindt Jaspers. “Vóór corona nam het aantal rechtenstudenten dat bij ons wilde werken af. Er was veel meer keuze voor studenten. Ze hadden allerlei mogelijkheden, van betaalde baantjes en stages tot studeren in het buitenland. Door corona viel er veel weg. Daardoor meldden meer studenten die toch iets naast hun studie wilden doen zich bij ons. We hebben nu zelfs een kleine wachtlijst.”
Daarnaast is de interne begeleiding van de studenten die bij de rechtswinkel werken verbeterd, constateert hij. “We merkten vóór corona dat sommige studenten wel makkelijk vragen stelden, maar anderen juist niet. Daardoor kwamen we er soms wel eens te laat achter dat er iets in een dossier niet goed was gegaan. Sinds enige tijd heeft de teamleider elke week of om de week een een-op-een gesprek met een medewerker, een laagdrempelige manier om vragen te kunnen stellen. Dit werkt goed en we houden het er dan ook zeker in.”
Studenten blijken ook vanuit huis hun werk prima te kunnen doen en ook dat noemt Jaspers positief. “Ik had verwacht dat ze dan minder betrokken zouden zijn, maar het thuiswerken biedt flexibiliteit waardoor studenten het werk voor de rechtswinkel goed kunnen combineren met andere verplichtingen.”
