De veiligheid van de samenleving en de bestrijding van criminaliteit hebben een prominente plek gekregen in het akkoord. “De snelle verharding van de georganiseerde en ondermijnende criminaliteit tast in toenemende mate de rechtsstaat aan en vraagt de komende jaren om een stevige en gerichte aanpak”, zo valt te lezen. Er wordt dan ook een fors bedrag voor Justitie & Veiligheid vrijgemaakt: voor het versterken van veiligheid wordt oplopend structureel een miljard euro uitgetrokken.
Sociale advocatuur
Een van de doelen van het komende kabinet is de toegang tot het recht te verbeteren. Naast verlaging van de griffierechten met 25 procent en het meer inzetten op maatschappelijk effectieve rechtspraak en herstelrecht, beogen de partijen de sociale advocatuur te versterken. Daar is een inhaalslag te maken; minister voor rechtsbescherming Dekker (VVD) oogstte in de afgelopen kabinetsperiode veel kritiek vanuit de sociale advocatuur door zijn veronachtzaming van de sector. In april dit jaar nam de Tweede Kamer de motie-Klaver/Ploumen (GroenLinks/PvdA) aan met daarin de roep om meer geld; dit leidde ertoe dat het kabinet met Prinsjesdag met een bedrag van 154 miljoen voor komend jaar over de brug kwam.
Volgens het regeerakkoord zal de sociale advocatuur worden versterkt in lijn met de aanbevelingen van de Commissie evaluatie puntentoekenning gefinancierde rechtsbijstand (commissie-Van der Meer). Overigens wordt daarbij wel een substantiële maatschappelijke bijdrage verwacht van de gehele advocatuur. Dat lijkt een voortborduren op de plannen van Dekker, die de grote kantoren wilde dwingen tot een bijdrage aan de sociale advocatuur.
Toeslagenaffaire
Ook de gevolgen van de Toeslagenaffaire zijn duidelijk terug te zien in het regeerakkoord. De coalitiepartijen geven aan wetten op “eenvoud, menselijke maat en uitvoering” te zullen beoordelen en hardheidsclausules te hanteren. Zo moet worden voorkomen dat burgers die een administratief foutje maken als fraudeur worden bestempeld; afschaffing van het toeslagensysteem moet daarnaast de kans op fouten verkleinen. Kinderopvang wordt (bijna) gratis. Slachtoffers krijgen “ruimhartige compensatie en emotionele heling” en er komt “laagdrempelige, onafhankelijke fiscale rechtshulp”.
Nieuw Wetboek van Strafvordering
“Het Wetboek van Strafvordering wordt gemoderniseerd”, schrijven de partijen in het regeerakkoord. Dat mag geen verrassing heten, want het ontwerp daarvoor ligt al een poosje klaar. De invoering wordt nu verwacht in 2026. Twee leden van de Commissie Implementatie nieuw Wetboek van Strafvordering worden getipt voor een plek in het nieuwe kabinet, dus als een van hen straks op J&V aantreedt, kan zij dit project wellicht sneller afhandelen.
Constitutionele toetsing
Wat betreft staatsrechtelijke vernieuwing, een thema waarmee D66 zich traditioneel sterk profileert, biedt het akkoord weinig concreets. Het kabinet zal verdergaan met de behandeling van de voorstellen van de staatscommissie-Remkes, die in 2018 vele voorstellen deed in het kader van een herbezinning op het parlementair stelsel. In ieder geval zal worden gekeken naar de introductie van constitutionele toetsing, waaraan het toetsingsverbod ex artikel 120 Grondwet thans in de weg staat. De partijen zullen onderzoeken welke vorm van constitutionele toetsing het best bij het Nederlandse rechtssysteem past.
Voltooid leven
Wat de progressiefste partij van de vier wel is gelukt, is − mogelijk − vooruitgang boeken op medisch-ethisch gebied. De beslissing omtrent de Wet voltooid leven, het initiatiefwetsvoorstel van voormalig D66-Kamerlid Pia Dijkstra, wordt aan de Kamer overgelaten. Het kabinet maakt hierover vooraf geen afspraken. Het voorstel maakt een zelfgekozen levenseinde mogelijk voor ouderen zonder ondraaglijk lijden. Of hiervoor een politieke meerderheid is, is overigens zeker geen gegeven. De ChristenUnie, die in het vorige kabinet de wet nog tegenhield, kan dus alsnog haar zin krijgen.
En verder…
… worden de doorlooptijden in de justitiële keten verkort en achterstanden weggewerkt, worden cyber- en milieucriminaliteit harder aangepakt, wordt nauwer samengewerkt tussen politie en boa’s en is de positie van het slachtoffer wordt geborgd . Ten slotte wordt het aantal juridische procedures van de overheid tegen burgers beperkt en zal het kabinet bevorderen dat meer rechterlijke uitspraken worden gepubliceerd.
