Waarom blog jij eigenlijk niet over de griffierechten? Vroeg een collega op licht barse toon in een discussie in de gerechtsvergadering over de ethische kanten van het leven als rechter on line. Een beetje bedremmeld legde ik uit dat ik zelf ook wel vond dat dat moest, maar dat ik er nog geen goede vorm voor had gevonden.
Eerlijk gezegd heb ik dat nog steeds niet. Maar de deadline dreigt, dus ik begin er toch maar aan.
Ik had – het was tenslotte bijna 1 april – een grappig stuk in gedachten over een cursus kruideniersdenken voor juristen: je doet je best om klantvriendelijk te vernieuwen, en dan komt je grootaandeelhouder en verhoogt eenzijdig de prijzen. Daar gaan je klanten. Het was echt een leuk stuk, maar ik vond het niet passen bij de ernst van het onderwerp.
Toen ik bij de Wereldbank werkte legden wij regeringen van ontwikkelingslanden uit dat een toegankelijk rechtssysteem noodzakelijk is voor economische ontwikkeling. Een gedachte die wordt onderschreven door economen van alle topuniversiteiten in de wereld, en het kostte ons dan ook niet veel moeite om de regeringen daarvan te overtuigen. Dat behoeft dus geen betoog.
De Raad van State, de voorzitter van de afdeling Rechtspraak, de Raad voor de Rechtspraak, de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak en de NOVA hebben al uitgelegd dat de invoering van kostendekkende griffierechten de toegang tot de rechter gaat beperken. Dat hoeft dus niet nog eens.
De effecten in mijn eigen sector, die van het bestuursrecht, zijn glashelder duidelijk gemaakt door mijn Utrechtse collega’s Van Ettekoven en Verburg in hun artikel: Uurtje factuurtje, rekeningrijden bij de bestuursrechter, in JB Plus van september 2011. Voor wie daar geen toegang toe heeft hier een kleine samenvatting: aantasting van het grondrecht van toegang tot de rechter, de overheid heeft als partij baat bij uitspraken van de bestuursrechter, het procesrisico leidt tot rondpompen van overheidsgeld. Dat hoeft dus ook niet meer uitgelegd te worden.
De verwachting is dat er veel meer buitengerechtelijke geschiloplossing gezocht zal worden. De premie voor een rechtsbijstandsverzekering stijgt met enkele euro’s per jaar. 6% zal berusten in het bestuursbesluit. Je kunt je afvragen of dat allemaal wel zo erg is, maar die vraag is misschien prematuur.
De uitval is begroot op gemiddeld 17%, bij ambtenarenzaken 66%, bij belastingzaken 45-90%.
Terwijl ik dit schrijf is het lijdenstijd. Bachs Mattheuspassie is weer overal, en zelf heb ik meegedaan met de Meezing-MP. Wij konden naar hartelust klagen en wenen, in ons hart ook een beetje over de crisis, de bezuinigingen en in mijn geval over minder toegang tot de rechter. Dat voelde best lekker. Halverwege het eerste deel klagen de sopraan en de alt dat het licht uit is nu Jezus gevangen is. Het tweede koor heeft zich daar nog niet bij neergelegd, en roept daar doorheen dat ze hem los moeten laten. Even later is het bliksem, donder, een vurige afgrond en de hel. Ik kom uit een lang geslacht van dominees, maar ik zal de verleiding weerstaan om met de analogie aan de haal te gaan. Maar de vraag dringt zich op: gaan we zitten klagen, roepen dat het op moet houden, of valt er nog iets te doen?
Zo wierp Maurits Barendrecht tijdens een bijeenkomst in Amsterdam de vraag op, waarom er niet meer aan innovatie was gedaan zodat de verhoging van de griffierechten niet nodig zou zijn geweest. Nou wordt er best veel gedaan aan innovatie binnen de bestaande procedures: comparities na antwoord, regiezittingen, nieuwe zaaksbehandeling. De vraag blijft wel in hoeverre deze vernieuwingen tot kostenbesparing leiden, en wie die besparing in zijn of haar zak kan steken. Voor de gedachtevorming: er moet € 240 miljoen worden bespaard op 1,3 miljoen zaken op jaarbasis. Dat is per zaak € 185.
Terug naar de vraag van Barendrecht: wat kun je doen om te voorkomen dat er niets anders overblijft dan de toegang tot de rechter afknijpen. Hier is eindelijk iets waar ik wil ik wel iets over kan zeggen dat nog niet door iedereen al eerder is gezegd. Sterker nog: twee blogs geleden heb ik het er zelf al over gehad: een werkend e-court dat al bestaat: Money Claim On Line in het Verenigd Koninkrijk. Ik wil er hier wel op wijzen dat al eens geprobeerd is hier in Nederland een echt e-court van de grond te krijgen, maar dat is toen niks geworden. Het voorstel van de commissie fundamentele herbezinning op het burgerlijk procesrecht was, om alle procedures voortaan in te leiden met een verzoekschrift. Dat is niet opgevolgd. Het had het begin kunnen zijn van goedkopere toegang tot de rechter. De communicatietechnologie is inmiddels veel verder ontwikkeld, dus mijn voorstel zou zijn om te leren van de ervaring van toen, en het met de kennis van nu weer te proberen. Het is immers onontkoombaar dat het e-court er zal moeten komen. Dat gaat niet voor alle zaken werken, maar de 30% die er in mijn berekening mee afgedaan kan worden is ook al een mooi resultaat.
Er zijn nog andere voorbeelden te geven waarbij de IT van pas zou kunnen komen om ingrepen in de toegang te voorkomen. Vorige week kwam er een bericht langs uit de VS, waar ze in Manatee County, Florida hadden uitgerekend dat het gebruik van gecombineerde papieren en elektronische informatie in het ergste geval zes keer zo duur was als alleen elektronische informatie. Alleen papier deden ze toch al niet meer, dus daar zijn geen cijfers voor. Je moet van goeden huize komen wil je zulke informatie negeren en op de oude voet doorgaan.
