Als afwisseling op de gebruikelijke rechtspraak van de Hoge Raad (het is wat rustig geweest aan de overkant) bespreek ik deze maand een ander maar niet minder belangrijk onderwerp: de grondbeginselen van het contractenrecht. Waar gaat het in het contractenrecht eigenlijk om? Het antwoord is autonomie. Onder autonomie versta ik zelfbeschikking: wie autonoom is legt zichzelf (autos) de wet (nomos) op. Het contractenrecht maakt dit mogelijk. Het geeft mensen de mogelijkheid hun leven naar eigen inzichten in te vullen, door overeenkomsten aan te gaan met anderen. Wie een abonnement op Netflix neemt, een piano koopt of een Service Level Agreement sluit, leeft het zelfgekozen leven.
Daarbij is de gedachte dat contractanten zich vrijwillig aan elkaar binden. Zelfbeschikking vereist dus om te beginnen enige mate van vrijheid. Het contractenrecht kent wilsvrijheid en contractsvrijheid. Zo is er (terecht of niet) het uitgangspunt van de vrije wil: partijen worden in staat geacht hun eigen wil te vormen en op basis daarvan rechtshandelingen aan te gaan. Het is van groot belang dat de wil in alle vrijheid wordt gevormd. De wilsgebreken staan daar garant voor: een rechtshandeling die niet uit vrije wil is aangegaan (denk aan bedrog, bedreiging, misbruik van omstandigheden of dwaling) is vernietigbaar. Daarnaast is er het beginsel van contractsvrijheid, dat het mogelijk maakt om de eenmaal gevormde wil daadwerkelijk te verwezenlijken in een overeenkomst. Deze vrijheid is niet absoluut, maar gaat wel ver: wie binnen de grenzen van de openbare orde, goede zeden en dwingend recht blijft, komt een heel eind.
Bij vrijheid hoort verantwoordelijkheid. Wie in vrijheid heeft kunnen contacteren, is tegenover zijn contractspartij verantwoordelijk voor deugdelijke nakoming (en aansprakelijk bij uitblijven daarvan). Bovendien worden contractanten op basis van de wils-vertrouwensleer soms gebonden aan verklaringen die zij niet zo hadden bedoeld, voor zover hun wederpartij daar gerechtvaardigd op mocht vertrouwen. Wie gebruik maakt van zijn zelfbeschikkingsrecht, doet dat niet vrijblijvend. Dat is dan ook de kern van het contractenrecht: autonome partijen die zich in vrijheid tot elkaar verplichten.
