Vrijwillig een week lang een enkelband dragen – daar zouden veel mensen niet om staan te springen. Waarom wilde u dit experiment zo graag doen?
“Omdat ik zelf wilde ervaren waarvoor ik pleit, namelijk dat kortdurende detentie – hetzij als gevangenisstraf, hetzij als vervangende hechtenis – zoveel mogelijk wordt vervangen door andere sancties. Dit omdat detentie veel negatieve effecten met zich brengt, waaronder hoge recidivecijfers en hoge kosten. Bij die andere sancties kun je denken aan de taakstraf, maar ook aan elektronische detentie oftewel ‘huisarrest’ met behulp van een enkelband. Die enkelband kennen we al in het kader van de schorsing van de voorlopige hechtenis alsook in de context van de voorwaardelijke invrijheidstelling en voorwaardelijke veroordeling. Maar waar het mij om te doen is, is elektronische detentie als zelfstandige straf invoeren in ons strafrecht. En dan wil ik ook graag weten wat dat inhoudt en wat dat met je doet.”
Kunt u eens schetsen hoe het experiment in praktische zin tot stand is gekomen?
“De mensen binnen Reclassering Nederland weten dat ik voorstander ben van elektronische detentie en zij zijn direct betrokken bij het elektronisch toezicht. Mede om ‘de enkelband’ meer onder de aandacht te brengen werd ook ik door Reclassering Nederland benaderd met de vraag of ik een aantal dagen een enkelband wilde dragen als ‘belevingsdeelnemer’. Nou, daar hoefde ik geen seconde over na te denken. En dan ook graag meteen een volle week, inclusief weekend. Zo gezegd, zo gedaan. Maandag 12 augustus om 10:30 uur kwam een meneer van DV&O de enkelband omdoen en was mijn reclasseringstoezichthouder bij mij thuis om ‘de regels’ uit te leggen.”
In uw ‘logboek’ schrijft u dat u de impact van de enkelband op uw leven direct merkte. Was de ervaring achteraf bezien anders dan u vooraf had verwacht?
“Ja, ik heb de impact onderschat. Ik heb echt een behoorlijke beperking ervaren van mijn fysieke én psychische vrijheid. Het grootste deel van de dag zat ik ‘binnen’ – hetzij thuis, hetzij op mijn werk. Officieel mocht ik niet eens in de tuin zitten. Je ervaart dat je je leven opeens veel minder spontaan en autonoom kunt leven. Ik had per werkdag slechts twee ‘vrije bewegingsuren’, tussen 18:00 en 20:00 uur en in het weekend vier uurtjes, tussen 17:00 en 21:00 uur.
Daar komt bij dat je nu opeens tijd moet besteden aan het nadenken over wanneer je ergens wel of niet mag zijn; ik had drie gebiedsverboden. Je moet je constant bewust zijn van ‘de regels’. Bij ‘de regels’ dacht ik van tevoren: hoe moeilijk kan het zijn?! Nou, op de dag van aansluiting krijg je best wat informatie over je heen.
Ook bij het naleven van de regels dacht ik aanvankelijk dat het wel zou meevallen. Totdat ik bij de pinautomaat sta en mijn enkelband begint te trillen en ik een sms ontvang met de tekst: ‘Je bent in verboden gebied, je bent nu in overtreding. Ga terug!’. Direct daarna volgt een telefoontje vanuit het MonitoringsCentrum met dezelfde boodschap. Onbewust had ik één van mijn locatieverboden geschonden. De dag erna belde mijn reclasseringstoezichthouder: ik had mijn eerste officiële waarschuwing te pakken. Bij een tweede is het in beginsel ‘einde oefening’, lees: dan volgt (her)opsluiting in de gevangenis.
Naast een behoorlijke beperking van mijn vrijheid, spontaniteit en autonomie heb ik ook een inbreuk op mijn privacy ervaren, nu je met zo’n enkelband 24/7 in de gaten wordt gehouden – of in ieder geval gehouden kunt worden. Voorts heb ik ervaren dat de enkelband niet alleen impact heeft op jezelf, maar ook op de mensen om je heen: je partner, je familie en vrienden – ja zelfs op onze trouwe viervoeter die ik zag denken: ‘Waarom gaan we zo weinig naar buiten?!’. Ook wanneer je mensen die niet weten dat het om een belevingsdeelname gaat, vertelt dat je een enkelband draagt, merk je in eerste instantie vaak ‘stilte’ als reactie en zie je ook wel bedenkelijke blikken. Kortom: het dragen van zo’n enkelband heeft echt impact. Het voelt echt als een straf. Meer dan ik van tevoren had verwacht.”
Eind vorig jaar kwam u in het nieuws met een burgerinitiatiefwetsvoorstel omtrent elektronische detentie als mogelijke vervanger van kortdurende detentie. Hoe gaat het daarmee, en denkt u dat dit experiment helpt om dit initiatief meer onder de aandacht te brengen?
“In ons burgerinitiatiefwetsvoorstel pleiten wij voor de invoering van elektronische detentie als zelfstandige straf alsook voor de invoering van de vervangende taakstraf en vervangende elektronische detentie in plaats van vervangende hechtenis, wanneer iemand zijn of haar geldboete niet betaalt of als iemand zijn of haar taakstraf niet naar behoren uitvoert. Dit voorstel hebben wij in oktober vorig jaar aangeboden aan de toenmalige Tweede Kamerleden en minister voor Rechtsbescherming. Inmiddels ziet het politieke landschap met het aantreden van het Kabinet-Schoof er anders uit en dat betekent dat ons lobbywerk nog niet ten einde is. Sommige politieke partijen zijn voor het voorstel, andere tegen, en van weer andere is het nog niet helemaal duidelijk.
Vanuit de wetenschap kunnen we erop wijzen dat onderzoek laat zien dat de recidive na kortdurende detentie ongeveer 50% hoger ligt dan na een taakstraf of elektronische detentie. Ook liggen de kosten van opsluiting veel hoger. Daarnaast blijkt uit onderzoek dat veel slachtoffers primair willen dat voorkomen wordt dat de dader opnieuw in de fout gaat, kortom: zij willen preventie.
Uiteindelijk raad ik iedereen – zeker ook politici – aan om zelf eens een week zo’n enkelband te dragen. Ervaar het zelf – dan praten we verder, want dan weten we tenminste enigszins waarover we het hebben. Ik hoop dan ook dat mijn ‘belevingsdeelname’ aanstekelijk werkt.”
Critici op uw initiatiefwetsvoorstel zouden kunnen zeggen dat elektronische detentie veel minder een straf is dan daadwerkelijke detentie: je kunt ‘lekker thuiszitten’. Wat zou uw reactie daarop zijn?
“Hoe een straf wordt ervaren, verschilt natuurlijk per persoon, maar in het algemeen durf ik wel te stellen dat het vergeldingsgehalte van daadwerkelijke detentie inderdaad groter is dan van een enkelband. Opsluiten is dan ook vrijheidsbeneming, bij de enkelband gaat het om een aanzienlijke vrijheidsbeperking. Toch heb ik de enkelband wel degelijk als straf ervaren. Dat ‘lekker thuiszitten’ is na verloop van tijd echt niet meer zo lekker – dat weten we hopelijk nog wel uit de coronatijd!
Overigens, wanneer is iets veel meer of minder een straf? Je kunt ook straffen vanuit het oogpunt van preventie, ter voorkoming van nieuwe criminaliteit. Dan zijn de taakstraf en elektronische detentie veel meer, lees: betere, straffen dan daadwerkelijke detentie – kijk maar naar de recidivecijfers!
Uiteindelijk zullen we een balans moeten zien te vinden tussen ons emotioneel geladen snelle denken gericht op vergelding en ons praktisch-rationele langzame denken met zijn focus op preventie. We laten ons veel te veel leiden door vergelding. Zelf zie ik daar als herstelrechtsdenker weinig heil in. Mijn motto: de optimale straf is de minimale straf die noodzakelijk is om preventie te realiseren. En daar zit – voor de liefhebber – ook altijd iets van vergelding in.”
Wat is niet over u bekend, dat wel interessant is?
“Voor sommigen is het misschien niet bekend dat ik me graag laat inspireren in mijn leven – en dus ook werk – door verschillende spirituele tradities. Mijn ervaring is dat dat helemaal niet zweverig is, maar juist heel realistisch, praktisch en heilzaam.”
Wat is het hoogtepunt in uw juridische carrière?
“Ik weet niet of ik wel kan spreken van ‘het hoogtepunt’. Mooie momenten waren mijn afstuderen in 2003, mijn promoveren in 2010 en het uitspreken van mijn inaugurele rede in 2022. Ook het rechter-plaatsvervangerschap bij de rechtbank Limburg sinds 2011 ervaar ik als zinvol in mijn werkzame leven. Voorts zie ik de burgerinitiatiefwetsvoorstellen over herstelrecht uit 2018 en elektronische detentie uit 2023 als belangrijke momenten. Maar ook aan het lesgeven, het schrijven en het elkaar blijven prikkelen en inspireren beleef ik veel voldoening.”
Wat staat er op uw bucketlist?
“Ik zou weleens naar Japan willen. Lijkt me een fascinerend land met een fascinerende cultuur en geschiedenis.”
Met welke beroemdheid zou u wel een keer een cel willen delen?
“Als dat ook een kloostercel zou mogen zijn, dan zou ik die graag – niet voor al te lange tijd overigens, ik ben geen voorstander van het twee-op-één-cel-beleid – willen delen met de Dalai Lama. Ik zie mezelf als een vrij positief ingesteld mens, maar niet als optimist. Zo zie ik de nabije toekomst op veel terreinen niet erg rooskleurig in – noch in Nederland, noch in de wereld. Ik denk dat we zeker in deze tijd veel kunnen leren van de wijsheid en het mededogen die spirituele leiders als de Dalai Lama onderwijzen en praktiseren.”
Als u het voor het zeggen had, dan…?
“Dat is een heel verleidelijke vraag, maar ik ga hier geen grote uitspraken doen, behalve dan dat Winston Churchill gelijk had, toen hij zei dat democratie de slechtste staatsvorm is, maar dat we geen betere hebben. Ik zie veel in voorlichten, stimuleren en aanmoedigen en ‘het goede voorbeeld geven’, onder andere als het gaat om het in de praktijk brengen van herstelrecht of een zo humaan en effectief mogelijk strafrecht, maar uiteindelijk dient dit alles bottom up – vanuit de mensen, de burgers zelf – tot stand te komen. Een samenleving krijgt niet alleen de criminaliteit, maar ook het systeem dat daarop reageert dat het verdient – en het mag duidelijk zijn dat beide met elkaar samenhangen.
Laat ik de vraag anders formuleren: als ik een wens zou mogen doen, dan zou ik wensen dat we met zijn allen zoveel mogelijk een heldere geest en een open hart ontwikkelen en vandaaruit gaan denken, spreken én handelen, niet alleen thuis, maar ook in het publieke domein, de politiek incluis.”
