In november 2014 maakte het OM bekend dat SBM Offshore NV een transactie heeft geaccepteerd ter zake van buitenlandse omkoping. Om strafvervolging te voorkomen, zal de onderneming 240 miljoen dollar betalen. Het OM incasseert hiermee een recordbedrag. In de Libor-affaire werd door Rabobank weliswaar een hoger totaalbedrag betaald, maar dat ging voor ruim 90% naar buitenlandse autoriteiten. De jongste deal levert de Nederlandse schatkist driemaal zoveel op.
In een uitvoerig persbericht heeft het OM de transactie toegelicht. Het lijkt een mooi resultaat. Toch is weer niet iedereen onder de indruk. Een zaak die kennelijk – afgaande op het recordbedrag – zo serieus moet worden genomen, zou volgens sommigen door de rechter moeten worden beoordeeld. Het ontbreken van rechterlijke controle wordt gezien als een groot bezwaar tegen schikkingen als deze.
Die kritiek is vaker geuit. Zij zwelt aan naarmate de bedragen toenemen. De hoge transactie dreigt zo slachtoffer te worden van haar eigen succes. Dat zou jammer zijn. Deze vorm van buitengerechtelijke afdoening is namelijk snel, efficiënt en voorziet duidelijk in een behoefte.
Op zichzelf is juist dat de rechter op afstand staat. In de praktijk wordt over hoge transacties hoofdzakelijk verantwoording afgelegd in de Tweede Kamer. Politici stellen er vragen over die de minister van Justitie zal moeten beantwoorden, nu hij de hoge transactie heeft goedgekeurd. Dat is een vorm van parlementaire controle. Tegenwoordig wil men echter vooral rechterlijke controle, zoals in het buitenland wel is geregeld.
Is het nodig daarvoor onze wet te wijzigen? Misschien niet. De wet voorziet immers al in enkele raadkamerprocedures die de rechter de mogelijkheid geven het OM te corrigeren. Indien het OM ten onrechte een transactie heeft aangeboden, kan het gerechtshof dit ongedaan maken door alsnog de vervolging te bevelen. En indien het OM ten onrechte geen transactie heeft aangeboden of zich in transactiebesprekingen kennelijk onredelijk heeft opgesteld, kan de rechter in een bezwaarschriftprocedure tegen de dagvaarding een herstelbare niet-ontvankelijkheid uitspreken. Zo wordt het OM in de gelegenheid gesteld eerst een redelijk transactievoorstel te doen alvorens (opnieuw) te mogen dagvaarden. De rechter staat weliswaar op afstand, maar niet altijd buiten spel.
