De commissie constateert dat het mensenrechtencollege al jarenlang een “conflictueuze organisatie” is, waar sprake is van een moeizame samenwerking tussen de leden. Dat uit zich in “een onaangename, gespannen en weinig constructieve sfeer”, die ook zijn weerslag heeft op bureaumedewerkers. Er is weinig collegialiteit, sprake van een patroon van stelselmatig negeren en uitsluiten en een gebrek aan inclusief leiderschap.
Vriendjespolitiek
In het voorjaar van 2023 kwam naar buiten dat een deel van de collegeleden bij het ministerie van Justitie en Veiligheid had geklaagd over voorzitter Jacobine Geel. Ze zou zich volgens de klokkenluiders schuldig hebben gemaakt aan intimidatie, discriminatie en vriendjespolitiek. Twee van hen konden vervolgens naar de eerder toegezegde verlenging van hun aanstelling fluiten.
Commissie
Toenmalig minister Weerwind (Rechtsbescherming) stelde een commissie onder leiding van minister van staat Winnie Sorgdrager in om onderzoek te doen naar de klachten. Bedoeling was om na de zomer te rapporteren, maar dat duurde gezien de vereiste zorgvuldigheid en gevoeligheden bij de melders veel langer. Zo lang dat het nu Weerwinds opvolger, staatssecretaris Struycken, is die de samenvatting van het vertrouwelijke rapport naar de Tweede Kamer heeft gestuurd.
Stelselmatig negeren
Van een misstand zoals bedoeld in de Wet Huis voor klokkenluiders is geen sprake is de conclusie van de commissie; er is geen patroon van misdragingen en het algemeen belang niet wordt geraakt. Wel acht de commissie de melding van de klagers over een patroon van stelselmatig negeren en uitsluiten gegrond. Klachten over het uitoefenen van een tactiek van macht in plaats van bevoegdheden en over een gevoel van psychologische onveiligheid zijn deels gegrond. De melding over patroon van discriminatie is ongegrond.
Onvoldoende voorbereid
De sfeer binnen het college was volgens de onderzoekers al slecht voordat Geel in 2021 als voorzitter aan de slag ging. Geel was bij haar aantreden door de Raad van Advies en de selectieadviescommissie onvoldoende voorbereid op de staat van de organisatie en erfde een conflictueuze organisatie.
De commissie constateert een gebrek aan collectieve verantwoordelijkheid van alle collegeleden. Zij vindt dat het college als collectief zowel in het verleden als het heden heeft gefaald om de heersende cultuur fundamenteel aan te pakken.
Inclusief leiderschap
De commissie vindt dat Geel er niet in is geslaagd om inclusief leiderschap te tonen. “Betrokkene heeft bijvoorbeeld weinig sensitiviteit, empathie en begrip jegens twee melders getoond, impliciete vooroordelen niet openlijk bespreekbaar gemaakt en micro-agressief gedrag van collegeleden niet gecorrigeerd.” En dat terwijl inclusief leiderschap juist bij uitstek van belang is voor het college, omdat het instituut een voorbeeldfunctie heeft op het gebied van diversiteit en inclusie.
Aanbevelingen
De commissie komt met een aantal aanbevelingen om de situatie te verbeteren. Zo zouden de verschillende taken van collegeleden meer moeten worden gescheiden, zou het goed zijn om een dagelijks bestuur in te stellen en na te denken over toezicht op het college.
Interim-voorzitters
Nadat de bestuurscrisis vorig voorjaar verder escaleerde, legde Geel begin juni 2023 haar functie tijdelijk neer om gezondheidsredenen. Oud-PG bij de Hoge Raad Jos Silvis ging vervolgens aan de slag als interim-voorzitter van het college. Hij werd onlangs opgevolgd door oud-staatsraad Nico Schrijver.
Staatssecretaris Struycken gaat het rapport bestuderen. Na het zomerreces zal hij de Tweede Kamer een formele reactie toesturen.
