1. Togadriehoek Amsterdam maakt zich zorgen over afkalving van rechtsstaat
“Togadragers worden bedreigd en rechterlijke uitspraken worden afgedaan als ‘ook maar een mening’”, aldus de Amsterdamse togadriehoek. In een opiniestuk in De Telegraaf maakten hoofdofficier René de Beukelaer, rechtbankpresident Bart van Meegen en co-deken Jacqueline Schaap zich zorgen over de afkalving van de rechtsstaat. Aanleiding voor hun hartenkreet was de online intimidatie van een kortgedingrechter die had geoordeeld dat het inreisverbod van drie omstreden islamitische predikers, opgelegd door de ministers Van Weel en Faber, onvoldoende onderbouwd was. De uitspraak werd door Faber “een zwarte dag voor Nederland” genoemd.
Niet alleen de togadriehoek maakte zich zorgen: het ging het afgelopen jaar onder juristen vaak over de rechtsstaat. Ook op Mr. Online kwam het onderwerp geregeld aan de orde, bijvoorbeeld in interviews met Ingrid Leijten, Jonathan Soeharno, Marc Fierstra en drie kandidaat-Kamerleden.
2. Brakke boel, de ICT-systemen van het gehackte OM
Het gaat op ICT-gebied al jaren niet echt lekker bij het Openbaar Ministerie. Het was al weleens gebeurd dat het OM een dag niet in de eigen systemen kon, maar na een hack afgelopen zomer was de organisatie wekenlang compleet offline. Gevolg: allerlei processtukken moesten weer ouderwets worden uitgeprint (en door advocaten worden opgehaald). De toch al bestaande achterstanden werden er bepaald niet kleiner op. Eind september was het OM weer grotendeels online.
De frustratie over de ICT en de hoge werkdruk leidden bij OM-medewerkers tot het schrijven van een brandbrief aan het College van procureurs-generaal. Dat trok hierop het boetekleed aan. In een tv-programma noemde collegevoorzitter Rinus Otte de ICT van het OM “echt brak” en riep het komende kabinet op om hierin te investeren.
3. Commotie onder juristen over situatie in Gaza
‘Het onvoorstelbare werd werkelijkheid’ was de titel van de toespraak die oud-president van de Hoge Raad Geert Corstens in oktober hield tijdens een sit-in van ‘Ambtenaren en de Grondwet’ voor het ministerie van Buitenlandse Zaken. Corstens is een van de ruim 750 verontruste juristen − onder wie (oud)rechters, (oud)advocaten en wetenschappers − die begin juni de oproep aan minister-president Schoof hebben ondertekend om ‘respect voor recht’ te tonen. Zij wilden dat het kabinet Israël zou aanspreken op schendingen van het internationale recht in Gaza.
Binnen de Nederlandse Orde van Advocaten ontstond veel onrust over Gaza. Eind mei riep de actiegroep Advocaten voor Vrede de NOvA op zich uit te spreken over de situatie in Gaza, maar volgens de Algemene Raad valt dat niet binnen de taken van de Orde als beroepsorganisatie. Terwijl veel advocaten vinden dat de NOvA neutraal moet blijven, startte een aantal advocaten in september een petitie om een vergadering over dit onderwerp af te dwingen. Die vond uiteindelijk begin december plaats. Door de 230 aanwezige advocaten werden vier moties over steun aan Gaza aangenomen. De moties zijn niet bindend; het is nog niet duidelijk wat de Algemene Raad ermee gaat doen.
4. Het advocatenprobleem van Ridouan Taghi
En weer werd een advocaat van Ridouan Taghi aangehouden. Na neef Youssef (veroordeeld tot vijfenhalf jaar cel) en Inez Weski (wier rechtszaak nog voortsleept) was het in april de beurt aan de Amsterdamse advocaat Vito Shukrula. Het Openbaar Ministerie verdenkt ook hem van deelname aan de criminele organisatie van zijn cliënt. Kort nadien legden Taghi’s twee andere advocaten, Carlo Crince le Roy en Sultan Kat, hun werk neer; zij vonden dat het onmogelijk was om Taghi goed bij te staan. Tot op heden heeft de hoofdverdachte in het Marengo-proces geen nieuwe advocaat kunnen vinden; niemand heeft er trek in. Dat leidde onlangs tot een tweede oproep van het Dekenberaad: of geïnteresseerde strafpleiters zich willen melden.
5. Ministerie houdt pilot sociaal notariaat af, KNB wil juist actie
De Tweede Kamer droeg in juni via een motie van de toenmalige Kamerleden Michiel van Nispen (SP) en Willem Koops (NSC) het kabinet op zo snel mogelijk een pilot sociaal notariaat te starten. Maar helaas: begin november bleek dat het ministerie van Justitie en Veiligheid vooralsnog de boot afhoudt, vanwege ‘financiële uitdagingen’ in de rijksbegroting. De KNB − die in juli de politieke partijen in aanloop naar de verkiezingen opriep werk te maken van de sociaal notaris − laat het er niet bij zitten: de beroepsorganisatie meldde in gesprek te gaan met diverse betrokken partijen.
Notaris Yvonne Vleeshouwers richtte al in 2023 Sociaal Notariaat Den Bosch op, waar ze één middag per week als vrijwilliger werkt. Ze vertelde er in augustus als Mr. van de week over.
6. Strafrechtadvocaat Stijn Franken overleden
Eind november overleed strafrechtadvocaat en hoogleraar Stijn Franken. Niet onverwacht − Franken leed al langere tijd aan kanker, zoals bleek uit het boek Laatste man. Over schuld, straf en sterfelijkheid. Maar de schok die er door de strafrechtwereld ging was er niet minder om.
39 strafrechtjuristen brachten afgelopen zomer met het liber amicorum Vooruit verdedigen een eerbetoon aan Franken. Ook uit de vele reacties na zijn overlijden bleek de waardering voor de man die tal van grote, spraakmakende zaken deed (hij stond onder andere Lucia de Berk, Willem Holleeder en Volkert van der G. bij). Franken werd geroemd als een van de scherpste strafrechtjuristen van Nederland, die werd gedreven door het idee dat je als advocaat soms de enige bent die tussen de verdachte en de afgrond in blijft staan.
7. Trendbreuk: het aantal juristen in de Tweede Kamer stijgt
De afgelopen jaren telde Mr. steevast het aantal juristen in het parlement. Dat is al een paar decennia aan het dalen, en die trend zette de afgelopen jaren door: van 26 (2017) naar 25 (2021) naar 22 (2023). Maar na de Tweede Kamerverkiezingen van 29 oktober schoot het aantal juridisch geschoolde volksvertegenwoordigers juist weer omhoog, naar maar liefst 30. Hofleverancier daarbij is verkiezingswinnaar D66, met zeven stuks.
8. ‘Soevereine’ advocaat aangehouden die NAVO-top wilde ontregelen
In juni werd de Leeuwarder advocaat Arno van Kessel, samen met zeven anderen, gearresteerd op verdenking van het voorbereiden van ‘gewelddadige acties’ rond de NAVO-top in Den Haag. Bij huiszoekingen werden wapens, munitie, explosieven en gevaarlijke stoffen gevonden.
De advocaat verkeerde sinds een paar jaar in kringen van coronasceptici en soevereinen. In augustus eisten zo’n vijfhonderd demonstranten bij de Penitentiaire Inrichting Vught vrijlating van de inmiddels van het tableau geschrapte Van Kessel. De inhoudelijke rechtszaak tegen de voormalig advocaat en zijn medeverdachten moet nog beginnen.
9. Creatief met AI: van ChatGPT-jurisprudentie tot verfilmde standaardarresten
AI was een veelbesproken onderwerp het afgelopen jaar (ook op Mr. Online – er was zelfs een AI-special). Alle juridische beroepsgroepen zijn druk met de vraag hoe ze AI verantwoord kunnen inzetten. Er zijn tal van cursussen en congressen; bedrijven bieden volop tools aan die standaardwerkzaamheden verrichten en verlichten.
De NOvA bracht onlangs aanbevelingen voor AI-gebruik in de advocatuur uit en de Rechtspraak introduceerde RechtspraakGPT voor haar medewerkers. De chatbot is alleen bedoeld voor ondersteunende taken, niet op recht te spreken. Bij wijze van experiment heeft de rechtbank Rotterdam afgelopen voorjaar bij wel generatieve AI gebruikt bij een strafvonnis. Puur als schrijfhulp, AI heeft niet geholpen met het nemen van de inhoudelijke beslissing werd benadrukt.
Eind november won de Rechtspraak de prijs voor de Beste overheidsinnovatie van het jaar, met voorRecht-rechtspraak. Dit door AI ondersteunde project helpt mensen VvE-, bouw- en erfgrensgeschillen zelf op te lossen, in eerste instantie zonder tussenkomst van een rechter.
Met de groeiende populariteit van AI komt het nu ook in Nederland voor dat advocaten niet-bestaande jurisprudentie in procedures opvoeren. AI-tools hallucineren regelmatig fictieve uitspraken bij elkaar, of komen met ECLI-nummers die naar arresten op heel andere rechtsgebieden verwijzen.
Menig jurist leeft zich uit met creatieve toepassingen van AI. Zo maakte rechter Antoon Schotman (rechtbank Noord-Holland) met hulp van AI een rock-jazz opera over de oorlog in Oekraïne. Op hun kanaal ‘Klassieke Arresten in Beeld’ tonen Douwe Groenevelt, Hidde Bruinsma en Casper de Jong verfilmde versies van standaardarresten. Als eerste was het Kelderluikarrest aan de beurt. En ‘cyberlawyer’ Jurjen Boorsma bewerkte het Hoornse Taartarrest tot een ‘knallende popsong’.
10. Daar is-ie weer: de Gouden Peer
Na anderhalf decennium is Mr. dit jaar weer begonnen met de uitreiking van de Gouden Peer: de prijs voor de voor de beste jurist op een bepaald rechtsgebied. De Gouden Peer wordt gekozen door zijn of haar peers: een groep van rond de twintig à vijfentwintig juristen die actief zijn in hetzelfde rechtsgebied. De gelukkigen die dit jaar de Gouden Peer-trofee (en de daarmee gepaard gaande eeuwige roem) in ontvangst mochten waren: Stefan Sagel (arbeidsrecht), Mark Wissink (contractenrecht), Wendy Schrama (familierecht), Harm-Jan de Kluiver (ondernemingsrecht), Rob Widdershoven (bestuursrecht) en Dirk Visser (intellectueel eigendomsrecht).
11. Vrouwe Justitia moest af en toe even plat tijdens de Pride-botenparade
Voor het eerst voer afgelopen zomer een ‘rechtersboot’ mee tijdens de Canal Parade, het hoogtepunt van Pride Amsterdam. Met daarop een delegatie van de rechtbanken Amsterdam en Midden-Nederland, en het gerechtshof Amsterdam. Gehuld in stemmige T-shirts met ‘We love Justice’ droegen ze de boodschap uit dat de Rechtspraak er voor iedereen is en voor fundamentele waarden als gelijkheid en non-discriminatie staat. Voorop de boot stond een vier meter hoge opblaasbare Vrouwe Justitia, die af en toe even plat moest als de boot onder een brug doorvoer. De deelname leidde onder (oud-)rechters hier en daar tot gefronste wenkbrauwen, maar het publiek langs de kant reageerde positief. “We kregen vaak te horen: goed dat jullie meedoen”, aldus een van de organisatoren.
12. Klaar met bezwaarhufters, Mulder-cowboys en scheldende procespartijen
2025 was ook het jaar waarin de Hoge Raad definitief korte metten maakte met het verdienmodel van WOZ-‘bezwaarhufters’ − no cure no pay-bureautjes die namens consumenten massaal bezwaar aantekenden tegen OZB-beschikkingen en proceskostenvergoedingen opstreken. Op het gebied van verkeersovertredingen (Wet Mulder) opereren dergelijke bureaus nog wel (al mogen rechters van de Hoge Raad de proceskostenvergoedingen ook hier beperken). Onlangs nam een Haagse kantonrechter een ‘signaal aan de wetgever’ in een vonnis op, dat erop neerkwam dat de Wet administratiefrechtelijke handhaving verkeersvoorschriften zou moeten worden herzien om ‘Mulder-cowboys’ de pas af te snijden.
Iets anders waar verschillende rechters het afgelopen jaar genoeg van hadden, waren scheldende procespartijen. In een procedure bij de Afdeling bestuursrecht van de Raad van State verklaarde een staatsraad in april een verzoek van man die constant rechters beledigt niet-ontvankelijk. Hij mag terugkomen als hij zich fatsoenlijk gedraagt. En in een kort geding – aangespannen door de Raad voor de rechtspraak – kreeg een beruchte veelprocedeerder (verantwoordelijk voor ruim 300 gerechtelijke procedures, meer dan 500 Woo-verzoeken en de nodige bedreigingen, beledigingen en strafbare uitingen) te horen dat hij zich voortaan moet laten bijstaan door een advocaat. Ook mag hij zich niet meer schriftelijk of telefonisch tot rechters en rechtbankmedewerkers richten en moet hij online gezette privégegevens van hen verwijderen. Beeld- of geluidsopnames maken in gebouwen van de Rechtspraak is hem verboden. Houdt hij zich er niet aan, dan komt het hem per overtreding op een aantal dagen lijfsdwang te staan.
Mr. en Mr. Online zullen u ook het komende jaar weer volop informeren over wat er in de juridische wereld speelt. De redactie wenst u een goed einde van 2025 toe, en alvast een meesterlijk 2026!
