Vorige week zei iemand uit de advocatuur tegen me dat de technologie die wij in de rechtspraak in het KeI-programma nu bouwen vijftien jaar oud is. Dat is niet zo, maar zelfs als het wel zo zou zijn is het al een hele stap voorwaarts, want de technologie die we nu gebruiken is uit de jaren ’80. Toch zit er ook wel wat in. De civiele procedure is wel vereenvoudigd, maar lijkt toch nog heel veel op de oude papieren gang van zaken. Dat betekent dat we nog vooral bezig om die papieren procedure digitaal na te bootsen. In mijn blog over de zelfrijdende rechter heb ik wat gefilosofeerd over de noodzaak om niet meer dan één stap tegelijk vooruit te zetten. Je kunt niet meteen van papier naar online geschilbeslechting, of naar een compleet informatie-gestuurde organisatie. Dat komt vooral omdat de mensen moeten leren hoe ze hun werk met nieuwe technologie kunnen doen. Toch is het nodig om alvast na te denken over wat er na KeI komt. Dit keer over online geschilbeslechting, een volgende keer over Big Data, de twee belangrijkste disruptive technologies van deze tijd.
In mijn vorige blog en In het inleidende artikel bij het themanummer van Computerrecht over digitale rechtspleging (2015-1) vroeg ik me af of online geschilbeslechting (ODR) de zitting bij de rechter al kan vervangen. Zijn Skype en Facetime al goed genoeg voor een debat over de merites van feiten en regels, en zijn de mensen er al voldoende aan gewend om op afstand op nieuwe ideeën te komen? Of blijft het voorlopig nog bij overzichtelijke geschillen?
En zoals ik de vorige keer al zei: het onderwerp hangt in de lucht. In februari 2015 verscheen Online Dispute Resolution for low value civil claims, een rapport van de ODR Advisory Group van de Civil Justice Council in het Verenigd Koninkrijk (VK). De Advisory Group, onder voorzitterschap van Richard Susskind, verkent het terrein van de ODR en doet aanbevelingen voor een ODR systeem in het rechtsstelsel van het VK. Het rapport wordt begeleid met een prachtige website met alle achtergronddocumenten, video’s, en interviews.
Het systeem moet Her Majesty’s Online Court (HMOC) gaan heten. De doelstelling van het systeem is om tegelijkertijd de kosten van geschiloplossing te verminderen, en meer toegang tot het recht te bieden. Er woedt al jaren een discussie over de vraag of deze doelstellingen elkaar al of niet uitsluiten. Toegang tot het recht: is dat betere toegang voor bestaande doelgroepen, of juist toegang voor nieuwe gebruikers? En over welke kosten gaat het? De kosten van de rechtzoekende, of die van de belastingbetaler die het systeem in stand moet houden?
Het terrein van HMOC wordt beperkt tot geschillen die niet ingewikkeld zijn, en met een waarde van ten hoogste £ 25.000. Het systeem moet uit drie lagen bestaan: (1) informatie over juridische onderwerpen, om partijen zelf hun probleem te laten oplossen,
2) hulp bij het oplossen van geschillen om de gang naar de rechter te voorkomen door het geschil klein te houden, en
(3) een online rechter die oordeelt op basis van de stukken, en indien nodig digitaal met partijen communiceert.
Het mooie aan dit voorstel is dat het rekening houdt met de inzichten uit onderzoek naar de behoeften van mensen die een probleem hebben dat uiteindelijk wel eens bij de rechter zou kunnen belanden: Paths to Justice van Hazel Genn. Dit onderzoek is in Nederland gerepliceerd door Ben van Velthoven en Marijke ter Voert als De geschilbeslechtingsdelta. Uit deze onderzoeken, die later nog herhaald zijn, blijkt onder meer het volgende. Vaak is informatie genoeg om mensen van hun probleem te verlossen. Soms kunnen ze dat met hulp van een derde. En als ook dat niet lukt, dan is daar de rechter.
Wat ik mis in het rapport is een analyse van het proces van beslechting van het geschil. Ik vraag mij af of dat komt omdat er geen enkele rechter in de Advisory Group zit. Zo’n analyse zou er als volgt uit kunnen zien: Partijen hebben eerst een debat met elkaar. Ze brengen beiden informatie in in het debat. Laag 1 kan ze nieuwe informatie bieden die een oplossing suggereert. Deze informatie bestaat uit manieren om problemen op te lossen, maar ook rechtsregels en trends in de jurisprudentie. Nemen ze beiden genoegen met de oplossing, dan is het geschil uit de wereld. In laag 2 betreedt de facilitator de arena van het geschil. Deze kan bevorderen dat partijen nog meer informatie over hun standpunt inbrengen in de discussie. Vervolgens kan die informatie worden teruggebracht tot datgene dat kan bijdragen aan een oplossing. Lukt ook dat niet, dan kan de online rechter van laag 3 het geschil beslechten met een rechterlijk oordeel.
Deze korte beschrijving van het geschilbeslechtingsproces levert aanwijzingen op voor de manier waarop informatietechnologie kan worden ingezet bij de beslechting van geschillen. In laag 1 gaat het vooral om het eenzijdig verstrekken van informatie. Die informatie kan op een web platform worden aangeboden zoals door het Juridisch Loket, met de mogelijkheid om vraag gestuurd informatie bij elkaar te zoeken, zoals bij de Rechtwijzer. Mijn favoriete platform is Advicenow.org. Kijk en vergelijk.
Geautomatiseerde onderhandelingsondersteuning in een web platform met gebruikersinteractie zoals Cybersettle kan het begin zijn van laag 2. Er komt overigens een Rechtwijzer 2.0, die is gemaakt door Modria, de makers van Cybersettle. Deze Rechtwijzer is bedoeld om mensen te helpen om hun eigen scheiding te regelen, en hoort dus in laag 1. In laag 2 kan een menselijke facilitator gebruik maken van communicatie op afstand.
In laag 3 kan de online rechter voor communicatie over afstand gebruik maken asynchrone communicatie zoals berichtenverkeer, en van synchrone communicatiemiddelen zoals Skype en facetime, maar – niet te vergeten – ook de telefoon. Deze rechter heeft ook een digitaal dossier en veilige web communicatie met partijen nodig.
