Bert Marseille (RUG) kritisch op onderzoeken naar wijkrechtspraak

Prima dat er experimenten worden gehouden met laagdrempelige rechtspraak, maar het onderzoek naar de bruikbaarheid van deze vormen van rechtspraak moet beter. Dat zei hoogleraar bestuurskunde Bert Marseille (Rijksuniversiteit Groningen) tijdens het symposium Rechtsstaat en Wijkrechtspraak op 1 juni.

Delen:

Wijkrechter
Wijkrechter Anita Vegter beantwoordt vragen.

Sinds de Rechtspraak in 2016 de Maatschappelijk Effectieve Rechtspraak omarmde, hebben veel gerechten een vorm van toegankelijke rechtspraak opgetuigd. De rechtbank Noord-Nederland had de spreekuurrechter, rechtbank Overijssel kent de overlegrechter, in Rotterdam, Eindhoven en Den Haag bestaat de buurtrechter, en Rotterdam kent ook nog een regelrechter. Deze vormen van rechtspleging hebben gemeen dat ze snel, goedkoop, oplossingsgericht en laagdrempelig willen zijn. Bovendien hebben de buurtrechters zitting in de buurten zelf. De burger hoeft dus niet naar de rechtbank te komen.

Marseille vraagt zich af of er genoeg bekend is over de resultaten van wijkrechtspraak. Nee, is volgens hem het antwoord. Want aan de onderzoeken naar de effecten van laagdrempelige projecten mankeert nogal wat. “De kern van goed wetenschappelijk onderzoek naar een experiment is dat je de experimentele groep vergelijkt met een controlegroep,” betoogde Marseille. De onderzoekers moeten, in deze gevallen, dus niet alleen onderzoeken wat de wijkrechtspraak oplevert, maar ook kijken of die het beter doet dan de reguliere rechtspraak. “En dat laatste is niet gedaan.”

Een tweede kritiekpunt op de onderzoeken is dat evenmin is onderzocht hoe de rechtzoekenden de rechtspraak-om-de-hoek ervaren. Bovendien zijn de kosten van de experimenten niet meegenomen. “Of experimenten kunnen bijdragen aan verbetering van de reguliere rechtspraak, we weten het niet,” concludeerde Marseille.

Meervoudige problemen

Misschien wordt Marseille op zijn wenken bediend. Want de wijkrechtbank in de Venserpolder in Amsterdam is aan het verkennen of de door Marseille gewenste onderzoeksmethode kan worden toegepast.

Wijkrechter Anita Vegter (rechtbank Amsterdam) hield een warm pleidooi voor de wijkrechtbank Venserpolder, in de achterstandswijk Amsterdam-Zuidoost. De gemeente Amsterdam en de rechtbank Amsterdam hebben deze plek uitgekozen omdat deze wijk in 2019 werd geplaagd door veel geweld. Bovendien is sprake van armoede en een gebrekkige leefbaarheid. De bewoners kampen met meervoudige problemen en voelen een grote afstand tot het recht.

In een pand in de wijk behandelen vijf buurtrechters en twee officieren van justitie samen met ondersteunend personeel problemen rond schulden, leerplicht en eenvoudige strafzaken. Veelal wordt eerst samen met instanties als de Raad voor de Kinderbescherming, de leerplichtambtenaar en schuldhulpverleners geprobeerd tot een oplossing te komen op basis van vrijwilligheid. Lukt dat niet, dan vonnist de rechter volgens de regels die bij elke rechtbank gelden. Volgens Vegter kan een gesprek bij de wijkrechter een doorbraak betekenen die anders niet wordt bereikt. Of het project wordt uitgerold naar andere wijken in Amsterdam, hangt af van de uitkomsten van een onderzoek dat naar verwachting in het vierde kwartaal van 2023 gereed is.

Rechtspraak Plus

Eddy Bauw, hoogleraar privaatrecht en rechtspleging aan de Universiteit Utrecht, noemde Maatschappelijk Effectieve Rechtspraak een soort ‘Rechtspraak Plus’, vanwege de ambities. Deze vorm van rechtspleging moet volgens de Rechtspraak niet alleen juridische knopen doorhakken, maar ook problemen oplossen. En dat laatste is niet makkelijk volgens Bauw, omdat een juridische kwestie vaak een teken is van een veel groter onderhuids probleem waar de rechter niet altijd iets aan kan doen.

Dat de burger niet snel naar de rechter stapt, heeft veel oorzaken, aldus Bauw. Procederen is duur en tijdrovend, en het ingewikkelde taalgebruik werpt een drempel op voor mensen aan de onderkant van de samenleving, zeker als ze ook on- of laaggeletterd zijn. Door het sluiten van kantongerechten is ook de geografische afstand groter geworden.

Ook speelt een rol dat de burger de afgelopen jaren steeds minder vertrouwen in de overheid heeft gekregen. De Toeslagenaffaire, de afwikkeling van de gaswinning in Groningen en de vele crises (de woningcrisis en de asielcrisis bijvoorbeeld) hebben daaraan bijgedragen. Nu het vertrouwen van de burger in instituties afneemt, kan een project als de wijkrechtbank Venserpolder een verbindend effect hebben tussen de burgers en de overheid, meent Bauw. “Niets doen is geen optie,” betoogde hij. “De wijkrechter is geen wondermiddel, maar we moeten er ook niet negatief over doen.” Hij zei ook dat het nu meer dan ooit belangrijk is dat de Rechtspraak begrijpelijke taal bezigt.

‘Het speelkwartier is voorbij’

Volgens Lucia Ling Ket On (hoofd juridische zaken van de gemeente Amsterdam) past de wijkrechter prima in het nieuwe beleid van de gemeente. “De gemeente heeft een les geleerd,” zei Ling Ket On. “We hebben in het verleden veel machtsmiddelen gebruikt en geprocedeerd tegen inwoners en bedrijven. Soms hebben we als gemeente gelijk, maar we verliezen de burger.”

Ze citeerde de Raad van State die pleit voor een ‘responsieve overheid’. “We mogen de mondige burger niet zien als hindernis voor de efficiënte overheid.” De gemeente wil dienstbaar zijn aan de burger en daarmee de kloof tussen burger en gemeente overbruggen: “Om vertrouwen te winnen, moeten we vertrouwen geven. En dus niet een bezwaar afwijzen omdat het een dag te laat is ingediend.”

Om het vertrouwen van de herwinnen, neemt de gemeente een reeks maatregelen, zoals het verbeteren van de klachtenprocedure, een proef met een bezwaarcommissie, dejuridisering van procedures, het inzetten van zestien mediators en misschien uitbreiding van het aantal wijkrechtbanken.

Dat laatste dan wel volgens de strengere eisten van de nieuwe Tijdelijke Experimentenwet Rechtspleging. Eddy Bauw: “Het speelkwartier is voorbij.”

Het symposium werd georganiseerd door de Academie voor Wetgeving en vond plaats in het gebouw van de Hoge Raad in Den Haag.

 

Lees meer over:

Delen:

Het belangrijkste nieuws wekelijks in uw inbox?

Abonneer u op de Mr. nieuwsbrief: elke dinsdag rond de lunch een update van het nieuws van de afgelopen week, de laatste loopbaanwijzigingen en de recentste vacatures. Meld u direct aan en ontvang elke dinsdag de Mr. nieuwsbrief.

Nieuwste berichten

Van onze kennispartners

Scroll naar boven