1. Zorgen over de rechtsstaat
Het ging in juridische kring (en ook daarbuiten) veel over de rechtsstaat. Dat had alles te maken met de vorming en later het aantreden van het nieuwe kabinet. Was de democratische rechtsstaat wel in goede handen bij de radicaal-rechtse PVV? Er kwam een rechtsstaatverklaring aan te pas, maar desondanks bleven de zorgen groot. Instanties als de Raad van State, de Rechtspraak en de Nederlandse Orde van Advocaten wezen politiek Den Haag verschillende malen op het belang van de rechtsstatelijke beginselen. Een door de NOvA ingestelde onafhankelijke commissie analyseerde de plannen van het kabinet-Schoof. En kwam tot de conclusie dat een flink aantal voorstellen uit het regeerprogramma een risico voor de rechtsstaat vormt, of erger: daar überhaupt niet in thuis hoort.
Een andere commissie, de Staatscommissie rechtsstaat − ingesteld naar aanleiding van de Toeslagenaffaire − toonde zich in juni zeer kritisch over combinatie overheid & rechtsstaat. In het rapport De gebroken belofte van de rechtsstaat kwam zij tot de conclusie dat de rechtsstaat langdurig is verwaarloosd door de overheid, waardoor een aanzienlijke groep burgers in de knel is geraakt.
2. Onafhankelijkheid van de Rechtspraak in gevaar?
Verschillende malen werd gewaarschuwd dat de onafhankelijkheid van de Rechtspraak ten opzichte van de politiek onvoldoende gewaarborgd is – het woord ‘boterzacht’ viel zelfs. Kwaadwillende politici kunnen te veel invloed uitoefenen op de rechterlijke macht, zo werd geconcludeerd in de onderzoeksbundel Constitutionele waarborgen (waaraan onder meer Jonathan Soeharno, Jerfi Uzman, Wim Voermans en Geert Corstens meewerkten). Dat komt vooral door de positie van de Raad voor de rechtspraak. Ook de presidenten van de rechtbanken Amsterdam en Overijssel toonden zich bezorgd. Wat hen betreft wordt de navelstreng tussen kabinet en Raad voor de rechtspraak doorgeknipt en worden leden van de Raad niet langer op voordracht van de minister benoemd.
3. Agressie en veiligheid
Het aantal advocaten dat te maken kregen met agressie, bedreiging en/of intimidatie is weer gegroeid. Maar liefst 55 procent van de deelnemers aan een onderzoek in opdracht van de NOvA bleek daarmee te zijn geconfronteerd in het voorafgaande jaar. Dat is vijf procent meer dan twee jaar eerder. Er zijn zelfs advocaten die met een noodknop rondlopen; afgelopen zomer waren dat er negentien volgens een rapport over ondermijnende criminaliteit van toenmalig minister Weerwind (Rechtsbescherming).
Acht op de tien gerechtsdeurwaarders heeft afgelopen jaar te maken gehad met agressie, bedreiging en intimidatie. Meestal ging het om verbale agressie, in een kwart van de gevallen om fysieke agressie.
Door dreiging van de georganiseerde misdaad maakten officieren van justitie in 81 strafzaken gebruik van de mogelijkheid om (gedeeltelijk) geanonimiseerd te werken, zo bleek in februari. Die mogelijkheid werd kort na de moord op Derk Wiersum in het leven geroepen. In 54 zaken werkten aanklagers onder een nummer; hun namen staan in geen enkel stuk in het dossier (maar liggen in een kluis bij de rechter-commissaris en het OM).
4. De sociale advocatuur heeft het zwaar
De hierboven al genoemde Staatscommissie rechtsstaat adviseerde een “forse verhoging” van de vergoedingen voor de sociale advocatuur. In november riep de NOvA het kabinet op sociaal advocaten met spoed meer perspectief te bieden; hun aantal was wederom gedaald. En daardoor staat de toegang tot de rechter voor mensen die afhankelijk zijn van gefinancierde rechtsbijstand steeds meer onder druk.
In een gesprek met Mr. Online gaf staatssecretaris Teun Struycken (een van de juristen in het nieuwe kabinet; tot zijn overstap was hij advocaat bij NautaDutilh) aan dat hij eerst het rapport van de Commissie Van der Meer II wil afwachten.
Maar er was ook wat positief nieuws: Tilburg University zette een ‘extended master sociale advocatuur’ op, die studenten moet klaarstomen voor een carrière als sociaal advocaat. Tijdens een congres ter ere van de nieuwe master werd het belang van deze tak van de advocatuur volop geroemd. Wel was er een olifant in de kamer, zo blijkt uit een congresverslag: de vergoedingen…
5. Juristen over de schreef
Een Haagse raadsheer werd op non-actief gesteld na valse ondertekening van enkele tientallen uitspraken. Ze waren opgesteld alsof ze door drie rechters in plaats van enkelvoudig waren gedaan. De 110.000 euro aan te veel uitgekeerde vergoedingen die dat het gerechtshof Den Haag opleverde waren voor bekendmaking van de zaak al terugbetaald.
Een Rotterdamse advocaat werd veroordeeld tot vijf maanden cel, waarvan twee maanden voorwaardelijk. De Bredase rechtbank achtte bewezen dat hij een drugshandelaar stiekem telefonisch liet meeluisteren met een verdachtenverhoor van een van zijn cliënten. Overigens zag de tuchtrechter geen reden voor onmiddellijke schorsing van de advocaat. Hij mag voorlopig doorwerken, maar wel onder toezicht.
Een jurist die nabestaanden van slachtoffers van een schietpartij in een winkelcentrum in Alphen aan den Rijn bijstond, kreeg een celstraf van tien maanden, waarvan vier voorwaardelijk. Hij had handtekeningen op documenten van de nabestaanden vervalst om er zelf financieel beter van te worden.
Voormalig advocaat Inez Weski, verdacht van deelname aan de criminele organisatie van Ridouan Taghi, kreeg ook in cassatie nul op het rekest in een civiele zaak naar aanleiding van de doorzoeking van haar kantoor. In het in april verschenen Het geluid van de stilte schreef Weski over haar arrestatie en de tijd die daarop volgde. Bij WNL op Zondag reageerde voorzitter van het College van procureurs-generaal Rinus Otte als privépersoon op het boek. Hij noemde Weski’s bewering dat zij haar detentie wellicht niet had kunnen overleven “quatsch.” De strafzaak tegen Weski begint over een paar weken.
6. Stibbe versus Openbaar Ministerie en Pels Rijcken
Advocaten van Stibbe liggen al jaren in de clinch met het Openbaar Ministerie (en diens advocaat Pels Rijcken) over een zaak over vermogensbeheerder Box Consultants. Die zaak werd in oktober 2023 geseponeerd, maar daarmee was de principiële verschoningsrechtkwestie nog niet afgerond. In een door Stibbe geïnitieerde tuchtzaak tegen Pels Rijcken kreeg landsadvocaat Reimer Veldhuis in september een waarschuwing van de tuchtrechter vanwege het bewaren van e-mails die onder het verschoningsrecht vielen. Overigens vond de Raad van Discipline wel dat de landsadvocaat onafhankelijk genoeg had gehandeld, en troffen dertien andere klachten van Stibbe geen doel.
Begin november werd bekend dat het Openbaar Ministerie en Stibbe tot een schikking zijn gekomen, waarmee de slepende verschoningsrechtruzie dan eindelijk beëindigd lijkt.
7. De opmars van AI in de juridische wereld
Toen afgelopen zomer een kantonrechter van de rechtbank Gelderland ChatGPT had gebruikt om de gemiddelde levensduur van zonnepanelen vast te stellen, leidde dat op LinkedIn tot een stortvloed aan commentaren. Vooralsnog is de Rechtspraak terughoudend met de toepassing van AI. Een woordvoerder van de Raad voor de rechtspraak tegen Mr. Online: “De robotrechter is nog niet aan de orde, maar AI-systemen kunnen wél ondersteunen bij het werk van rechters en gerechtsjuristen.”
In de advocatuur wordt volop nagedacht over de inzet van AI. Voor routinewerk als spraak omzetten naar tekst en het maken van samenvattingen worden al regelmatig juridische AI-tools gebruikt. Er wordt ook geëxperimenteerd met ingewikkelder klussen zoals onderhandelingen voeren. De mens blijft van belang: advocaten moeten wél het eindresultaat controleren.
Bedrijfsjuristen verwachten dat de inzet van AI de komende jaren een enorme vlucht zal nemen. Zij zijn altijd op zoek naar manieren om sneller, efficiënter en effectiever te werken, om zoveel mogelijk tijd over te houden voor werk waarin ze écht van toegevoegde waarde zijn. Bijkomend voordeel voor bedrijfsjuristen die actief met AI aan de slag gaan volgens Douwe Groenevelt (ASML): “Dankzij AI heb je als bedrijfsjurist nu eens de kans om innovator te zijn, in plaats van de politieagent die achteraf komt controleren of alles wel volgens de regeltjes is gegaan.”
8. Personele perikelen: werkdruk en partnertekort
In april verscheen het rapport van ‘verkenner werkdruk’ Jaap Winter. Die was na slepende cao-onderhandelingen in 2023 (waarbij een staking maar ternauwernood werd voorkomen) aangesteld om te adviseren over de overbelasting waarover magistraten al jaren klagen. Hij kwam met 32 aanbevelingen, maar helaas niet met een ‘silver bullet’ die het probleem in één keer kon oplossen.
Uit een enquête van de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak bleek onlangs dat ruim negen procent van de rechters en officieren van justitie plannen heeft binnen vijf jaar de rechterlijke macht te verlaten (naast degenen die met pensioen gaan). Om dit te voorkomen is het volgens de NVvR van groot belang dat Rechtspraak en Openbaar Ministerie de werkdruk effectief aanpakken.
Waar het de laatste jaren voor alle werkgevers in de juridische sector toch al lastig is om aan voldoende personeel te komen, hebben advocatenkantoren steeds meer moeite om nieuwe partners aan te trekken. Jonge advocaten hebben er niet zoveel zin in; de financiële voordelen van het partnerschap wegen voor hen veelal niet op tegen het aantal uren dat ze als partner geacht worden te maken.
9. Strafrechtadvocaat Stijn Franken vertelt zijn verhaal
Begin december verscheen Laatste man. Over schuld, straf en sterfelijkheid. Daarin blikt advocaat Stijn Franken, die onder andere Volkert van der G., Lucia de Berk en Willem Holleeder bijstond, terug op zijn werk – Franken is ziek en heeft niet zoveel tijd meer te leven. Onder meer de kloof tussen degenen die veroordeeld worden en degenen die oordelen komt aan bod, waarbij Franken zich vooral kritisch toont over de Hoge Raad. Die zou wat meer oog voor rechtvaardigheid en minder voor het systeem moeten hebben. Het boek kwam tot stand in samenwerking met oud-journalist Miek Smilde, die speciaal voor Mr. over de wordingsgeschiedenis schreef.
10. Ontwikkelingen in de advocatuur: veeleisende cliënten en vreemd kapitaal
Steeds vaker stellen cliënten eisen aan advocatenkantoren op het gebied van duurzaamheid en diversiteit. Dat kan dilemma’s opleveren. “We moeten meer positie kiezen. Vroeger wilden advocaten dat nooit”, aldus Sjoerd Kamerbeek (managing partner Van Doorne). Aan de andere kant zijn advocaten zelf ook kritischer geworden bij de cliëntselectie.
EU-lidstaten mogen de deelneming van zuiver financiële investeerders in het kapitaal van een advocatenvennootschap verbieden. Dat besliste het Europees Hof van Justitie afgelopen week in de zaak van een Duits kantoor. Ook in Nederland wordt gediscussieerd over alternatieve bedrijfsstructuren. Niet-advocaten mogen nu geen mede-eigenaar zijn van een kantoor. Afgelopen zomer twijfelden enkele deskundigen op Mr. Online over de toegevoegde waarde van externe financiers. Advocaten bleken ook niet te zitten wachten op externe financiers.
11. Juristen kampioen zitten
Volgens een TNO-rapport zitten juristen ongezond veel tijdens hun werk, gemiddeld 7,3 uur per dag. Dat is meer dan vrachtwagenchauffeurs. Mr. Online bekeek of juridische werkgevers er ‘anti-zitbeleid’ op nahouden om advocaten, notarissen, rechters en OM’ers uit hun bureaustoel te krijgen. Dat bleek nog niet erg wijdverbreid. Hier en daar worden juristen wel aangemoedigd om in beweging te komen, maar vooralsnog lijkt het vooral hun eigen verantwoordelijkheid. Er valt veel gezondheidswinst te halen met even staand of lopend een belletje plegen, zelf koffie of thee halen, staand vergaderen en een wandelingetje voor, tijdens en na het werk. Een goed voornemen voor 2025?
12. Van 1 april-toga tot pandakte op een bierviltje
Gelukkig kwamen er niet alleen zware onderwerpen op Mr. Online aan de orde. Zo was er bijvoorbeeld aandacht voor de ‘moderne advocatentoga’ die BrandMR vlak voor 1 april introduceerde en voor het Openbaar Ministerie in Breda dat in beslag genomen crimineel bezit aan het goede doel schenkt. Ook waren er berichten over kandidaat-notarissen die klaar zijn met de in hun ogen stigmatiserende term ‘kandidaat’ en over advocaten van bureau Brandeis die in actie kwamen om hun favoriete koffiekraam te redden. En in maart ging het over een pandakte op de achterkant van een bierviltje. UvA-docent Géza Orbán (tevens advocaat bij Allen & Overy) vertelde zijn studenten al jaren dat zo’n akte niets meer is dan een handtekening op een stuk papier, dus waarom zou je geen getekend bierviltje bij de Belastingdienst kunnen registeren? Een kritische student daagde hem uit de daad bij het woord te voegen. Tijdens een college vestigden ze een pandrecht op een bierviltje. De Belastingdienst bleek het inderdaad te accepteren voorzag het van een officiële registratiesticker.
Ook in 2025 zullen Mr. en Mr. Online u weer volop informeren over wat er in de juridische wereld speelt. De redactie van wenst u een goed einde van 2024 toe, en alvast een meesterlijk 2025!
